Decenija dijaloga u Briselu, a rešenje se i dalje traži
Delegacije Beograda i Prištine sastale su se u Briselu prvi put 8. marta 2011. godine u okviru tehničkog dijaloga kome posreduje EU, u narednih deset godina dijalog je prošao je kroz više faza, ali i blokada, menjani su pregovarači i formati, a među postignutim dogovorima i dalje postoje oni, na prvom mestu Zajednica srpskih opština, koji još čekaju svoju implementaciju.
Nakon što je 2010. godine EU dobila mandat od UN da posreduje u dijalogu Beogarda i Prištine, prvi tehnički dijalog započet je u martu 2011. godine.
Na čelu delegacije Beograda nalazio se Borislav Stefanović, prištinsku delegaciju predvodila je Edita Tahiri, a i ume EU pregovorima je posredovao savetnik u Evropskoj službi za spoljne poslove, Robert Kuper.
Tokom godinu dana, koliko je trajao početni tehnički dijalog Beograda i Prištine, došlo je do dogovora o slobodi kretanja, o matičnim i katastarskim knjigama, carniskim pečatima, priznaju diploma i zajedničkom upravljanju administrativnim prelazima.
Nakon izbora i promene vlasti u Srbiji, 2012. godine, dijalog Beograda i Prištine ušao je u novu fazu kada je sa tehničkog podignut na visoki politički nivo.
Delegacije Beograda i Prištine predvodili su premijeri Ivica Dačić i Hašim Tači, a pregovorima je posredovala prva šefica EU diplomatije, Ketrin Ešton.
Tokom ove faze dijaloga, 19. aprila 2013. godine potpisan je Briselski sporazum kojim su se dve starne dogovorile integraciju pravosuđa kao i policijskih i bezbednosnih struktura na Kosovu, dogovoreno je forimiranje Zajednice srpskih opština, kao i održavanje lokalnih izbora na Kosovu i međusobno neometanje na putu evrointegracija.
Prištinska strana do današnjeg dana nije ispunila svoju obavezu iz ovog sporazuma i formirala ZSO.
Tokom ove faze dijaloga postignuti su i načelni dogovori o telekomunikacijma, energetici kao i dogovor o principima posete srpskih zvaničnika teritoriji Kosova.
Tadašnja šefica EU diplomatije, Ketrin Ešton, već je krajem 2013. godine najviljvala potpisivanje ”novog sporazuma” o normalizaciji odnosa Beograda i Prištine, a Briselski sporazum je nazivan i kao ”prvi sporazum” o principima normalzacije odnosa dve strane.
Početkom 2015. godine dolazi do nove faze u dijalogu Beograda i Prištine i do promene sva tri glavna aktera.
Federika Mogerini menja Ketrin Ešton na mestu šefice EU diplomatije, a samim tim i glavnog posrednika u dijalogu Beograda i Prištine.
Delegaciju Beograda ovoga puta predvodi novi premijer, Aleksandar Vučić, a Prštinu premijer, Isa Mustafa. Kao najznačajniji uspeh ove faze dijaloga vidi se dogovor iz avgusta 2015. godine koji je trebalo da se premosti blokade u primeni sporazuma o ZSO, energetici i komunikacijama, kao i sporazum o otvaranju mosta u Kosovskoj Mitrovici.
Iako je Federika Mogerini početkom 2018. godine najavaljivala da će do kraja njenog mandata biti moguće postići pravnoobavezujući sporazum o svim otvorenim pitanjima između Beograda i Prištine, do toga nije došlo.
Umesto sporazuma, Priština je u novembru 2018. godine uvela takse na robu iz Centralne Srbije što je dobvelo do, za sada, najduže bolokade u dijalogu Beogrda i Prištine.
Beograd je odbijao da učestvuje u nastavku dijaloga sve do ukidanja taksi do čega je došlo nakon američkog pritiska na Prištinu početkom 2020 godine.
U međuvremenu, Federiku Mogerini je na mestu šefa diplomatije EU zamenio Žosep Borelj, a Savet EU je početkom aprila 2020. godine imenovao specijalnog predstavnika EU za dijaloga Beograda i Prištine, Miroslava Lajčka.
| Lajčak: Za 10 godina dijalog doneo važne sporazume |
| Specijalni izaslanik EU za dijalog Beograda i Prištine Miroslav Lajčak ocenio je večeras da su za 10 godina od kada su strane sele za pregovarački sto postignuti važni sporazumi za građane, stabilnost Zapadnog Balkana i evropske integracije regiona. "Ti sporazumi su napravili razliku za narod i na Kosovu i u Srbiji, za stabilnost Zapadnog Balkana i evropske aspiracije celog regiona", napisao je Lajčak na Tviteru, uz fotografije sa susreta u okviru dijaloga. |
Dijalog Beograda i Prištine, pod pokroviteljstvom EU, obnovljen je u julu 2020. godine kada su se u Briselu sastali predsednik Srbije Aleksandar Vučić i premijer privremenih kosovskih institucija Avdulah Hoti, koji je u pregovorima zamenio dotadašnjeg kososvskog predsednika Hašima Tačija nakon što je Taći optužen za ratne zločine pred Specijalnim sudom u Hagu.
Nova faza dijaloga započeta je razgovorima o nestalim i raseljenim licima i ekonomiji, a zatimi i o međusobnim finasijiskim potraživanjima, imovini i manjinskim zajednicama što je podrazumevalo ponovno insistiranje na odgovornosti Prištine da formira dogovorenu Zajednicu srpskih opština.
ZSO je i ovoga puta bila ”kamen spoticanja” za dijalog zbog neogućnosti prištinskih političkih aktera da se dogovore oko ispunjavanja obaveze preuzete još 2013. godine.
Ubrzo dolazi i do pada vlade Avdulaha Hotija i novih izbora na Kosovu, zbog čega se nastavak dijaooga Beogrda i Prištine u Briselu očekuje u maju 2021. godine.
Iako je specijalni predstavnik EU, Miroslav Lajčak, na početku svog jednogodišnjeg mandata, u apriliu 2020. godine, najavio mogućnost postizanja sveobuhvatnog dogovora u ”narednim mesecima”, EU trenutno radi na produžetku njegovog mandata kako bi i u narednoj godini mogao da nastavi da posreduje u dijalogu Beograda i Prištine.
Stano: Posle deset godina očekujemo... nastavak
Povodom 10. godišnjice od početka dijaloga Beograda i Prištine, u kome posreduje EU, u Briselu za Tanjug ocenjuju da je proces tokom prethodne dekade doneo "istinske promene" kada je reč o svakodnevnom životu ljudi u regionu.
"Posle 10 godina dijaloga vreme je da se krene dalje i proces dovede do uspešnog kraja", rekao je Tanjugu portparol EU, Peter Stano.
Stano podseća da je specijalni predstavnik EU, Miroslav Ljačak, prošle nedelje bio u Beogrdai i Prištini i da je od obe starne dobio uveravanja da postoji želja da se nastavi sa angažovanjem u procesu normalizacije odnosa, kome posreduje EU.
"Sada intenzivno radimo sa obe starne na postizanju sveobuhvatnog sporazuma o normalizaciji odnosa. Zemlje članice EU čekuje da se dijalog što pre nastavi i da vide Beograd i Prištinu angažaovene na uspešnom zaključenju ovog procesa i to što je pre moguće", kazao je Stano.
Komentraišući stavove prištinskih zvaničnika, među kojima je i pobednik poslednjih izbora na Kosovu, Aljbina Kurta, o stranju tzv "Velike Albanije", portparol EU navodi da se od političkih lidera u regionu, uključujući i buduće institucije u Prištini, očekuje da rade na izgradnji međusobnog poverenja i konstruktivnih dobrosusedskih odnosa.
On dodaje da je specijalni predstavnik Lajčak tokom boravka u Prištini "o svemu" razgovarao sa Kurtijem.
"Ono što i očekujemo jeste bolja saradnja u regionu i intenziviranje unutrašnjih reformskih porcesa", rekao je Stano.
Portparol EU zadužen za spoljne poslove naglašava da je za Brisel pitanje promene granica, uključujući zamenu teritorija ili bili neku vrstu ujedinjenja, "odavno zatvoreno pitanje".
"Glavni cilj dogovora između Beograda i Prištine je postizanje sveobuhvatnog pravnoobavezujućeg sporazuma koji podržava regionalnu stabilnost, prihvatljiv je za obe strane u procesu i u skladu je sa principima EU. Obe strane znaju sta je izvodljivo, a šta nije", zaključio je Stano.
