Od 16. veka pa nadalje, razni mali narodi i države, u strahu od Turaka, prilazili su Austriji. A kad je Osmansko carstvo početkom 19. veka oslabilo, u tim se narodima probudila nacionalna svest i javile težnje da se stvore nacionalne države. Do prave eksplozije ovih zahteva došlo je 1848, kada se u Francuskoj u februaru te godine desila revolucija i kada je monarhija zamenjena republikom. Nemci su održali svoj kongres ujedinjenja, a i Mađari su istakli svoje nacionalne zahteve.
Sukob s Mađarima
Digli su se i Srbi. Bez ikakvog unapred spremljenog plana i bez prethodne organizacije, oni su 10. marta 1848. stupili u akciju: u Zemunu i Pančevu formirana je narodna garda i zbačene su opštinske vlasti na čijem su čelu stajali Nemci. Pančevo je proglasilo spajanje sa Ugarskom, a pobunjenici u Zemunu nosili su mađarsku zastavu.
Narodni odbor Srba, kome je predsedavao Isidor Nikolić, doneo je u Budimu 6. marta svoje zaključke, od kojih je prvi bio ovaj: „Srblji priznaju mađarsku narodnost i diplomatičko dostoinstvo mađarskog jezika u Ungariji, ali zahtevaju da se njiova narodnost prizna i slobodno upotrebljavanje jezika njinog u svim njinim delima i savetovanjma zakonom utvrdi“. Ovaj dokument sadržao je i sledeći poklič: „Kralju vernost, otečestvu svaku žertvu, Mađarima bratsku ljubav!“
Ali Mađari su vrlo brzo izraze te ljubavi odbili!
Zahtevi Srba kosili su se s planom o jedinstvenoj Mađarskoj, pa je brzo došlo i do otvorenog sukoba. Kad mu je deputacija novosadske opštine iznela zahteve o slobodnoj upotrebi srpskog jezika, autonomiji crkve i škole i ustanovljenju svog narodnog sabora, Lajoš Košut ih je odbio.
Posle odbijanja Mađara da podrže srpske zahteve, došlo je do nemira u vojvođanskim gradovima tokom kojih su Srbi spalili matične knjige vođene na mađarskom jeziku. Nepopustljivost Košuta i ostalih Mađara za posledicu je imala sve radikalnije zahteve Srba. Oni u početku nisu pominjali ni autonomiju ni vojvodstvo, ali su to veoma brzo postale glavne tačke srpskih zahteva. Vrenje u narodu je raslo, pa je karlovački mitropolit Josif Rajačić za 1. maj sazvao veliku narodnu skupštinu u Sremskim Karlovcima.
Na ovom zboru, koji će u istoriji biti zapamćen kao Majska skupština, skupilo se oko 10.000-15.000 ljudi.
Majska skupština proglasila je autonomnu Srpsku Vojvodinu, koja se sastojala od Srema, Bačke, Banata i Baranje. Za vojvodu je izabran Stevan Šupljikac, a mitropolit Josif Rajačić proglašen je za srpskog patrijarha, čime je Karlovačka mitropolija faktički uzdignuta u rang patrijaršije.
Josif Rajačić rodio se 1785. godine u porodici pravoslavnog sveštenika u Lici, u Hrvatskoj. Njegovo svetovno ime bilo je Ilija. Školovao se u Zagrebu, Sremskim Karlovcima i Segedinu, gde je završio prvu i drugu godinu filozofije. Studije pravnih nauka, latinskog jezika i lepe umetnosti nastavio je u Beču, ali ih nije okončao jer je 1809. stupio u austrijsku vojsku koja je ratovala protiv Napoleona.
Naredne godine zamonašio se, a 1829. godine postavljen je za episkopa dalmatinskog. Na ovom položaju ostao je četiri godine, posvećen najviše borbi protiv unijaćenja pravoslavnih Srba u Dalmaciji.
U leto 1833. godine premešten je za episkopa vršačkog, a 1842. godine postao je mitropolit Karlovačke mitropolije. Na tom položaju zatekla ga je revolucija 1848. godine.
Kod cara u Beču
Iako će u njoj imati jednu od glavnih uloga, Rajačić s početka nije bio za radikalne mere. U vreme ovih događaja bio je prevalio šezdesetu godinu i razumljivo je, piše Vladimir Ćorović, „što je i po vaspitanju i po godinama bio uzdržljiv... Ali narodno raspoloženje ponelo je, na kraju, i njega. U toliko pre što mu je bila stavljena u izgled od Srba toliko željena čast patriarha. Za svaki slučaj on je, ipak, narodnu skupštinu prijavio mađarskom Ministarstvu Prosvete.“
Rajačić je nastojao da izbegne vojni sukob s Mađarima. Pokušavao je da u diplomatiji nađe izlaz iz nastale situacije, pa se uputio i caru u Beč, kako bi ovaj odobrio odluke Majske skupštine. Ali car je odbio da to učini, već je Srbe uputio na saradnju s Mađarima.
U drugom delu sukoba s Mađarima, na leđa patrijarha Josifa Rajačića palo je i komandovanje vojnim jedinicama.
Nakon propasti bune 1848-49. godine posvetio se prosvetnom razvoju Srba u Austriji i u tome ima ogromne zasluge.
Umro je 1861. godine.
UOČI MAJSKE SKUPŠTINE
Uzlet nacionalnog duha
„Sav je grad bio u uzbuđenju. Ulicama su se mešale rodoljubive i crkvene pesme, zvonila su zvona, a guslari su pevali o starim junaštvima. Na svima ustima behu imena Dušana i Lazara; tražio se njihov duh, i njihov zamah. Na toj skupštini Srbi su proglasili patriaršiju i vojvodinu“, opisuje Vladimir Ćorović atmosferu u Novom Sadu u vreme Majske skupštine.
Kurir.rs/ piše Momčilo Petrović Foto: Arhiva
NE PROPUSTITE
