Nesuđenom jugoslovenskom commonwealthu, a zapravo osuđenom i nacionalizmom kontaminiranom nizu bivših jugoslovenskih republika, sa različitih adresa redovno se postavljaju dijagnoze.
Još konkretnije, u Crnoj Gori neki daroviti pojedinci najčešće transcendiraju i lamentiraju nad našim nacionalističkim srljanjima i posrtanjima; vješto i kultivisano primjećuju naopakosti, ali ne idu dalje od toga. Razumije se, i ja sam saglasan sa Hobsbawmom kada kaže da su nacije izmišljene tradicije. I volio bih da ugledam (jednom) transetnički i polikulturno uređeni Balkan, bez granica. Ali gdje počinje i završava karaula između utopije i surove političke stvarnosti?
Crnogorsku stvarnost odlikuje nasljeđe dubokih istorijskih dioba: dva duboko ukorijenjena nacionalizma, koji dolaze iz iste porodice, sa pregršt ambivalentnosti i protivrječnosti. Identitetska ambivalentnost, razumije se, nije nikakav endemski – crnogorski fenomen. Možemo je pratiti od Odese i Kišnjeva preko Beča i Bazela, pa sve do Kardifa i Belfasta. I tako, između ovih gradova, između mita i sjećanja, realnosti i fikcije, kulture i politike, fluktuiraju nacionalni identiteti i njihove dvojnosti; ili, kako veli poznati teoretičar postkolonijalizma H. Bhabha, identiteti sasvim legitimno osciliraju između tradicije i modernizacije.
Tako je prethodna crnogorska vlast distanciranje u odnosu na srpski identitet postavljala kao preduslov za modernizaciju i ekonomski prosperitet. Međutim, analizirajući austrijski slučaj, istoričar P. Thaler podsjeća: “Austrija nije prosperirala zato što je odbacila svoje njemačke afilijacije. Prosperitet Austrije možda jeste bio uslov za austrijsku nacionalnu reorijentaciju, ali ona nije sama po sebi predstavljala uslov za njen ekonomski prosperitet.” Thaler takođe konstatuje da ekonomski uspjesi poslijeratne austrijske republike nisu inherentno razvili tamošnji osjećaj nacionalne posebnosti već su kreirali zdravu osnovu na kojoj je bilo moguće izgraditi koherentan austrijski identitet.
Treba istaći i to da je crnogorska nacionalna reorijentacija, koja je dobila na intenzitetu sredinom prošlog stoljeća, predstavljala legitiman istorijski proces. Ona nije odbacivala istorijske veze koje je crnogorski identitet imao sa srpskim, ali je crnogorsku nacionalnu posebnost postavljala kao primarno ekonomsko pitanje, i to u kontekstu potrebe da Crnogorci, u okviru socijalističke Jugoslavije, imaju svoju republiku, a samim tim i autonomno pravo na dostojanstven ekonomski, naučni i kulturni razvoj. I zaista, u periodu od 1945. do 1989. Crna Gora je osjetno napredovala. Osim što je primjetno industrijalizovana, izgradila je infrastrukturu koju ranije nije imala; razvila je zdravstvo, školstvo i zavidan stambeni fond, te osnovala (prvi put u istoriji) naučne i kulturne institucije. U međuvremenu, doskorašnja crnogorska vladajuća klasa proizvela je javni dug od blizu 80% BDP-a, dodatno generišući akutne identitetske polarizacije.
Da bi se razumio crnogorski identitet, možda je najkorisnije upotrijebiti slikovitu sintagmu hrvatskog akademika Tonka Maroevića – ljuske identiteta. Kroz ljuske crnogorskog identiteta provijavaju raznolike varijacije: crnogorstva (od državotvornog do nacionalnog), srpstva (od etničkog od političko-vjerskog), jugoslovenstva (od kulturnog do nadnacionalnog), panslovenstva (najčešće rusofilskog) i odskoro evropejstva. Takve ljuske su crnogorski identitet učinile fluidnim i multi(etno)nacionalnim, ali i poprištem različitih oprečnosti i nacionalističkih deformacija.
Umjesto težnje da se izgradi zajednički polifoni crnogorski građanski identitet, inkluzivan po svojoj prirodi i dovoljno širok za sve crnogorske različitosti, svjedočimo eskalaciji dva grlata, provincijalna etnocentrizma. Sa jedne strane, to je crnogorski nacionalizam, koji suštinski teži preoblikovanju Crne Gore u nacionalnu državu u kojoj bi nacionalni Crnogorci bili apsolutna većina, dok bi ostali identiteti predstavljali simbolički ukras (tek) deklarativno građanske države. Ovaj nacionalizam fetišizuje određene identitetske kategorije (crkva, jezik), dok u podtekstu svoga izraza latentno artikuliše antisrpske sentimente. Srpski nacionalizam pak teži (re)uspostavljanju Crne Gore kao srpske nacionalne države, romantizujući je kao Srpsku Spartu, sa rusofilskom spoljnopolitičkom vizijom; ima negativan, često negirajući stav prema crnogorskoj nacionalnoj posebnosti, odnoseći se antagonistički prema manjinskim narodima. Oba nacionalizma odlikuje istorijski revizionizam, posredstvom kojeg pokušavaju crpiti sopstveni tradicijski legitimitet kroz (ne)formalnu rehabilitaciju ratnih zločinaca i kolaboranata iz perioda Drugog svjetskog rata.
Naspram ova dva nacionalizma stoji, već spomenuta, mogućnost konstituisanja zajedničkog polifonog crnogorskog građanskog identiteta, u kojem će biti mjesta i za nacionalno crnogorstvo, i za crnogorsko srpstvo, i za sve (nominalno) manjinske identitete: bošnjački, hrvatski, albanski... Kako je moguće ostvariti taj i takav identitet? Ponajprije tako što će se napustiti praksa da se (ikada više) bilo koji kolektivitet targetira kao antidržavni. A to je, bez ikakve dvojbe, u Crnoj Gori bio slučaj u posljednjih trideset godina. Na isti način je neophodno svakom kolektivitetu obezbijediti kompromisnu mjeru onih identitetskih sadržaja koja će omogućiti njihovu snažniju identifikaciju sa crnogorskom državom.
Kada je probao objasniti podvojenost crnogorskog identiteta, Milovan Đilas ga je uporedio s klatnom: dakle ukoliko crnogorsko klatno pomjerate previše ka srpstvu, ono će se vraćati ka crnogorstvu, i obrnuto. Prošlogodišnjim pokušajem obračunavanja sa SPC bivša vladajuća većina je spomenuto klatno neumjereno zategla u jednu stranu, pa je došlo do neminovnog pucanja. Utoliko nova vlast, i sve buduće, imaju odgovornost i obavezu da spriječe bilo kakvo zatezanje klatna u suprotnom smjeru.
Naročita odgovornost je i na zvaničnoj Srbiji. Redoviti pokušaji Vučićevog režima da ostvari politički i medijski uticaj u Crnoj Gori, te da crnogorske Srbe pretvori u nekakvu srbijansku dijasporu, suludi su i opasni. Crnogorsko srpstvo, u svim svojim varijetetima, da li kao etnonacionalno osjećanje, politička ideologija ili vjerska asocijacija, autohtono je u Crnoj Gori. Dakle, ono je autentični proizvod crnogorskog istorijskog realiteta, a svaki pokušaj njegove srbijanizacije izazvaće kontraefekat ili, još bolje reći: efekat klatna.
Neophodno je, dakle, da Srbija razumije potrebu Crne Gore da razvija svoj građanski identitet, koji nipošto ne bi isključivao njegovanje istorijskih veza i bliskosti između dvije države. Takođe je legitimno da Srbija ima svoje ekonomske interese u Crnoj Gori, ali ona nema pravo da uzurpira njenu samostalnu, mediteransku i evropsku političku sudbinu. Jer, Crna Gora ne može imati drugačiju sudbinu. Vjerujem, ni Srbija. Ili, kako kaže jedan Balaševićev istrgnuti stih: “Nema meni jedne strane, dok si ti na drugoj strani.”
BiografijaNikola Zečević (1986) je doktorand i predavač na katedri za političku istoriju na Humanističkim studijama (UDG) u Podgorici. Diplomirao je i magistrirao na FPN u Podgorici. CANU mu je 2016. godine uručio nagradu za najboljeg mladog naučnika iz oblasti humanističkih nauka, a dobitnik je i više prestižnih naučnoistraživačkih stipendija (OeAD, Visegrad Scholarship Fund, Erasmus+...). Njegove naučne radove objavljuju značajni međunarodni izdavači (Palgrave Macmillan, Nomos Verlag), a piše i autorske tekstove/kolumne za Vijesti, Peščanik i The National Interest.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR