Radovi Balinta Sombatija i Zvonimira Santrača na Sajmu umetnosti u Budimpešti

Dvojica umetnika čijim delima Galerija "Bel art" teži da prezentuje autentičnu umetničku refleksiju u Srbiji u vremenu prekretnice osamdesetih i devedesetih godina XX veka su Balint Sombati i Zvonimir Santrač.

U vremenu pre rušenja Berlinskog zida 1989-te, tokom predhodne dve decenije Balint Sombati je jedna od najistaknutijih figura konceptualne umetnosti u Jugoslaviji. Kako je sam analizirao vlastitu umetnost, iskustvom autentičnog teoretičara (jer se uporedo sa umetničkom praksom bavio pisanjem teorijskih tekstova), Balint Sombati je konstatovao četiri sadržinsko-formalne celine kojima se bavio: 1) Angažovana (politička) umetnost, 2) Konceptualna umetnost (idea art), 3) Umetnost ponašanja (behaviour art), i 4) Umetnost znakova (semiološka umetnost). Realizacija ovih područja Balintove umetnosti realizovana je najrazličitijim načinima i medijima – od vizuelne poezije, mail-arta, performansa, objekata i instalacija, pa sve do jednog karakterističnog bavljenja slikom kao zasebnom kulturološkom i socijalnom pojavom ukupne „ikonosfere“.

Zvonimir Santrač je na jugoslovenskoj umetničkoj sceni osamdesetih godina bio zagovornik slikarstva jasnih medijskih propozicija i avangardističkih pretenzija. Njegova životna sudbina se, početkom devedesetih poklopila sa istorijskom dramatičnim događajima – jer u ratnim sukobima biva ranjen i gubi desnu šaku. To menja njegovu umetnost – postaje angažovani umetnik, stvara instalacije, objekte i monumentalne projekte koji po svojim sadržajima, konotacijama i razmerama postaju alarmantni znak sveukupne drame postojanja u jugoslovenskom regionu, kao jedinstvenoj politikoj posledici rušenja Berlinskog zida… Među tim njegovim radovima nekoliko je simbolički izuzetno snažnih ostvarenja.

Balkanski voz sudbine (redefinisan simbolički razrađen izgled originalnog voza – lokomotive i četiri vagona) koji govori o svim prisilnim migracijama i neizvesnosti sudbine savremenog čoveka; zidovi – koje gradi unutar galerijskih prostora a kojima ugrađuje lomljena stakla koja “izviru” iz fugni između cigala i tako menja njihovo stvarno i simboličko značenje na relaciji pretnja-zaštita. Treći značajan objekat iz tog Santračevog političko-umetničkog delovanja na vreme definisano rušenjem Berlinskog zida jeste figura Titovog šinjela. Radi se o reinterpretaciji najpoznatije soc-realističke skulpture Josipa Broza Tita (vajara Antuna Augustinčića). Figura Tita nije u Santračevoj skulpturi – ostao je samo šinjel koji bi, u postitovskom vremenu poželeli da obuku brojni političari i oni koji su “izašli iz Titovog šinjela”…
Iako je većina umetnika koji su stvarali u toj dramatičnoj epohi bila dakako uznemirenih savesti, Balint Sombati i Zvonimir Santrač su najistaknutiji među onima koji su imali potrebu (i hrabrost) da o događajima koji su kreirali našu sudbinu, jasno i nedvosmisleno prozbore autentičnim i monumentalnim delima, jasnim i ubedljivim umetničkim porukama.