Za 18 godina smo izgubili 500.000 stanovnika, 30.000 godišnje napusti zemlju, a do 2050. SRBIJA ĆE IMATI DVA MILIONA LJUDI MANJE
Najnoviji izveštaj Republičkog zavoda za statistiku o proceni broja stanovnika u Srbiji, nažalost, nije doneo ništa novo. Sve je po starom: starijih od 65 godina ima za oko 400.000 više nego mladih do 15 godina, dok samo na osnovu odnosa umrlih i rođenih Srbija svake godine izgubi oko 30.000 ljudi.
Komentara 0
Slušaj vest
0:00/
0:00
To su najupečatljiviji podaci izveštaja RZS pod nazivom "Procenjen broj stanovništva 2019" koji postaju još alarmantniji ako se ima u vidu da ova statistika nije obuhvatila spoljnu migraciju, odnosno broj stanovnika koji su tokom prošle godine napustili zemlju i otišli u inostranstvo. RZS ne raspolaže podacima o odlivu stanovništva preko granice. A i tu se, nezvanično, barata brojem od oko 30.000 ljudi koji svake godine reše da napuste Srbiju.
Činjenica da sve više starimo pokreće pitanje svih posledica negativnog prirodnog priraštaja.
Rukovodilac Grupe za izradu procena, projekcija i drugih demografskih pokazatelja Ljiljana Sekulić ističe za "Blic" da je još 2002. godine, prvi put od Drugog svetskog rata, broj starijih od 65 godina nadmašio broj mlađih od 15 godina i taj trend se kontinuirano nastavlja.
- Prema podacima o procenjenom broju stanovnika u 2019. godini, udeo starijih od 65 godina u ukupnom stanovništvu Srbije je 20,7 odsto, u 2002. je bio 16,6%, dok je udeo mlađih od 15 godina 14,3 odsto, u 2002. je bio 16,1%. Osnovni razlog ovakvog trenda je negativan prirodni priraštaj stanovništva. Posmatrano unazad, od sredine 20. veka, od 1948. do 1991. godine, stalno je bilo više rođenih nego umrlih i uvek je bio pozitivan prirodni priraštaj, koji se jeste smanjivao, ali je bio pozitivan. Tek od 1992. godine broj umrlih je postao veći od broja rođenih, tako da je od 1992. do 2019. godine u Srbiji preko 770.000 hijada lica više umrlo nego što se rodilo. To je podatak koji pokazuje ozbiljnost situacije - upozorava Sekulić.
Kako kaže, aktuelna starosna struktura je i pod neposrednim uticajem migracionih kretanja.
- Treba imati u vidu da je procena stanovništva zasnovana na rezultatima prirodnog kretanja i unutrašnjih migracija stanovništva. Dakle, uključivanjem spoljne migracije, starosna struktura stanovništva bi bila još nepovoljnija. Kako je starosna struktura stanovništva pod snažnim dejstvom nasleđenog starosnog sastava, odnosno pod uticajem tzv. demografske inercije, može se očekivati nastavak negativnog trenda i narednih godina - naglašava Sekulić.
Radnici i penzioneri
Ne postoji konsenzus među demografima o optimalnom odnosu mlađih od 15 godina i starijih od 65 godina.
- Ako posmatramo sa aspekta koeficijenta ukupne zavisnosti stanovništva koji predstavlja odnos stanovništva do 15 godina i starijih od 65 godina, prema stanovništvu starom od 15 do 64 godine, onda dobijamo informaciju o ekonomskoj opterećenosti radno sposobnog stanovništva u odnosu na izdržavano stanovništvo. Prema podacima za 2019. godinu, u Srbiji je vrednost ovog koeficijenta 53,8 odsto, na 100 radno sposobnih ima 53,8 izdržavanih lica, a na nivou opština, ovaj koeficijent se kreće u rasponu od 35 procenata u Preševu i Bujanovcu gde dominira mlado stanovništvo, do više od 80 odsto u Svrljigu i Gadžinom Hanu, gde je izrazitio staro stanovništvo - navodi Sekulić.
Demograf sa Instituta društvenih nauka Vladimir Nikitović ističe za "Blic" da najnoviji podaci Republičkog zavoda za statistiku nisu neočekivani.
- To su još optimistični brojevi pošto RZS ne raspolaže podacima o spoljnoj migraciji već pravi procenu broja stanovništva samo na osnovu prirodnog priraštaja. To znači da je situacija još nepovoljnija. Poslednji popis smo imali 2011. godine, odnosno pre devet godina. Kako se sve više udaljavamo od popisa, tako su podaci neprecizniji. Sve emigrantske zemlje imaju sličan problem sa podacima jer nijedan stanovnik nije dužan da, ukoliko ide da živi u inostranstvu, odjavljuje mesto prebivališta - objašnjava Nikitović i dodaje da bi popis sledeće godine trebalo da donese podatke najpribližnije stvarnom stanju stvari.
Kvalitet i kvantitet
Ipak, kako kaže, ni aktuelne brojeve ne treba shvatiti dramatično.
- Mnogo važnija od broja je struktura stanovništva. Tu, pre svega, mislim na obrazovnu, eskonomsku i socijalnu strukturu. Bitno je od čega ćemo da plaćamo porez, penzije, zdravstveni, socijalni sistem, vojsku, policiju... Zato nam je potreban bolji ekonomski položaj. Imamo države u Evropi i svetu koje su manje od nas sa manjim brojem stanovnike koji isto tako nestaju, ali zato imaju znatno bolji standard, više zarađuju - podvlači Nikitović.
Zato smatra da je potrebno drugačije pristupiti problemu.
- Strategija ne treba da bude usmerena samo na natalitet kao što mnogi misle. Dakle, ne samo na kvantitet nego i na kvalitet života. Recimo, danas kada roditelj upisuje dete u školu treba da gleda kako da ga osposobi da ima što više šansi u životu. Ranije to nije bio slučaj. Ekonomska i psihološka cena deteta je umnogome porasla u odnosu na pre 50 godina - naglašava Nikitović.
Posledice starenja nacije
Profesor sa Ekonomskog fakulteta Ljubodrag Savić kaže za "Blic" da je u Srbiji sad upola manje đaka prvaka nego pre 40 godina.
- To je sve posledica negativnog prirodnog priraštaja i spoljnih migracija. Sve to je udar na penzioni sistem. U odnosu na broj mladih, radno sposobnih, broj starijih se sve više povećava. A stariji ne doprinose BDP-u nego učestvuju u njegovoj raspodeli. Da bi penzioni sistem dobro funkcionisao od tekućih doprinosa, broj radnika u Srbiji trebalo bi da bude u proseku tri puta veći od broja penzionera. Međutim, mi smo u jednom trenutku pre 10 ili 15 godina imali čak više penzionera nego radnika. Broj radnika se sad podigao za nekih 60 odsto, ali i dalje smo daleko od toga da na jednog penzionera imamo tri radnika - objašnjava Savić i dodaje da zbog toga penzije moraju da se isplaćuju i budžetskim donacijama.
Posledice negativnog prirodnog priraštaja uporedo s penzionim trpi i zdravstveni sistem.
- Postajemo sve stariji, a samim tim i bolesniji. Zbog toga su za zdravstvo potrebna znatno veća izdavanja. To je logično pošto nemamo dovoljno tekućih doprinosa za zdravstveni sistem - naglašava Savić.
Konačno, koliko starimo može se najbolje videti na selu.
- Posledica činjenice da imamo sve više starih, a sve manje mladih je i nedostatak radne snage. A to najviše pogađa poljoprivredu. Ranije smo na selu imali po tri generacije, a sad imamo staračka, zaparložena domaćinstva na kojima radi tri do pet puta manje radnika nego pre 40 godina - upozorava Savić.
Procene za budućnost
Kada je reč o očekivanom broju stanovnika, demograf sa Instituta za društvene nauke Vladimir Nikitović nema optimistične projekcije.
- Već do 2030. godine, to jest do trenutka kada bi Srbija trebalo da se priključi EU, ukupan broj stanovnika sa mestom uobičajenog boravka u zemlji, prema očekivanom scenariju, bio bi oko šest miliona. Smanjenje bi se nastavilo od 2030. do 2050. godine, doduše, nešto sporijim tempom, što bi do sredine veka dovelo do broja od gotovo dva miliona stanovnika manje ili za 30,4% manje nego danas - naglašava Nikitović.
U svojoj knjizi "U susret regionalnoj depopulaciji" naš sagovornik predstavio je kako će se smanjivati broj stanovnika po regionima.
- Dok bi smanjenje ukupne populacije između 2018. i 2050. u beogradskom regionu bilo 4,5 odsto, a u regionu Vojvodine nešto manje od republičkog proseka, 27,8 procenata, region Južne i Istočne Srbije bi izgubio gotovo polovinu populacije (48%), a region Šumadije i Zapadne Srbije tek nešto manje od njega 42,2%. Najdramatičniji gubitak stanovništva do sredine veka (preko 50%) predviđen je za oblasti u zoni izrazite emigracije, i to u nekim oblastima tradicionalne emigracije, kao što su Braničevska i Borska, za preko 75% u odnosu na današnju populaciju - kaže Nikitović.
Industrijalizacija sela
Podatak da broj stanovnika jedino raste u Beogradu i Novom Sadu ne iznenađuje profesora Ljubodraga Savića.
- Nedavno sam bio u jednom selu nadomak granice sa Rumunijom i iznenadio se koliko je taj deo Banata nerazvijen. S jedne strane, imate potpuno obrađeno i uređeno poljoprivredno zemljište u Rumuniji, a kod nas sva sela praktično zamrla. Sve obrnuto nego pre 30 godina - smatra Savić.
On objašnjava i razloge za nestanak sela u Srbiji.
- Ranije smo u manjim gradovima imali fabrike u kojima je radilo po 1.000 ljudi, a te fabrike imale su i pogone po selima. Imali smo i zemljoradničke zadruge. Danas je sve to zamrlo i na selu imamo stanovništvo od 60 godina. Svi beže i odlaze u gradove, pogotovo Beograd - naglašava Savić.
Ako država želi da pomogne srpskom selu, treba da razvije industriju.
- Istinska pomoć nije, što kaže naš narod, da daš čoveku ribicu nego da ga naučiš da peca. Dakle, kratkoročna pomoć srpskom seljaku ništa ne znači ako on ne može, recimo, da živi na selu, a radi u fabrici u varoši. Poljoprivreda je specifična utoliko što je fabrika pod nebom. Seljak može devet od 12 meseci da radi na njivi i da samo 15 minuta pada grad i uništi mu sav rad tih devet meseci - ističe Savić.
Svi bi u Beograd ili Novi Sad
Kada je reč o unutrašnjim migracijama, praktično jedino beogradski region i Novi Sad beleže rast broja stanovnika.
- Prema podacima za 2019. godinu, stopa rasta stanovništva Srbije u odnosu na prethodnu godinu je negativna i iznosi -5,4‰. Jedino je u beogradskom regionu porastao broj stanovnika u odnosu na prethodnu godinu, i to za 2,3 ‰. Preostala tri regiona beleže pad broja stanovnika: region Vojvodine (-5,3‰), region Šumadije i zapadne Srbije (-8,4‰) i region južne i istočne Srbije (-10,2‰). Zone značajnijeg porasta broja stanovnika (više od 6‰) nalaze se na području beogradskog regiona i to su opštine Vračar, Palilula, Surčin, Zemun i Zvezdara. U regionu Vojvodine značajniji rast beleži jedino Novi Sad. Broj stanovnika beogradskog regiona raste samo zahvaljujući pozitivnom migracionom saldu, mada se i tu vidi smanjenje. Treba sačekati rezultate predstojećeg popisa stanovništva, koji će pokazati pravu demografsku sliku - zaključuje Sekulićeva.
Crna Trava, Gadžin Han i Svrljig polako nestaju
Najteža situacija je, logično, u najmanje razvijenim delovima zemlje.
- Stanovništvo stari u svim regionima Srbije, ali je činjenica da je proces starenja stanovništva najviše izražen u regionu južne i istočne Srbije. Između 2002. i 2019. godine udeo starijih od 65 godina u ukupnom stanovništvu najviše se povećao u pomenutom regionu, sa 18,3 odsto na 22,3 procenata. Ovo potvrđuju i najnoviji podaci o indeksu starenja po opštinama i gradovima. Od 53 opštine ili grada sa ovog područja, u gotovo 40 je indeks starenja veći od 150, dakle, odnos je 100 mladih prema 150 starih stanovnika. U ovom regionu su i tri opštine: Crna Trava, Gadžin Han i Svrljig, od ukupno četiri u Srbiji, u kojima je indeks starenja više od 300. Sve su to opštine u kojima, zbog iseljavanja i nasleđene starosne strukture, demografsko urušavanje traje već nekoliko decenija i koje gotovo da nemaju šansu za demografski oporavak - objašnjava Sekulić.
Pročitajte još
Pored Raške, najmlađe stanovništvo u Srbiji beleži južnobačka oblast.
- Prema podacima iz 2019. godine, udeo mlađih od 15 godina u ukupnom stanovništvu je najveći u Raškoj oblasti, gde iznosi 18 odsto. U ovoj oblasti su opštine Tutin i Novi Pazar, gde je skoro svaki četvrti stanovnik mlađi od 15 godina. To je najpre posledica pozitivnog prirodnog priraštaja, a u Novom Pazaru i pozitivnog migracionog salda. S druge strane, u Južnobačkoj oblasti udeo mlađih od 15 godina je 15,5 odsto, iako u njoj jedino Novi Sad beleži rast stanovništva. Povećanje broja stanovnika u Novom Sadu, centru Južnobačke oblasti, rezultat je migracija, veći broj doseljenih u odnosu na odseljene, pre svega mladog stanovništva, a zatim i povećanog nivoa rađanja - podvlači Sekulić.
Izgubili smo pola miliona ljudi od 2002.
Od 2002. izgubili smo više od pola miliona ljudi ili 30.000 godišnje.
- Već skoro 30 godina prirodni priraštaj u Srbiji je negativan, a očekuje se da će taj negativan trend rasti i u narednim godinama. Ako govorimo o rađanju, čak i ako bi populacione mere dale neke pozitivne efekte, bile bi ograničene činjenicom da mali broj generacija devojaka ulaze u reproduktivno doba. S druge strane, bitna je učestalost smrtnosti, pogotovo tzv. bebi-bum generacija, rođenih posle Drugog svetskog rata, a koje sada ulaze u godine kada je smrtnost visoka - objašnjava Ljiljana Sekulić, rukovodilac grupe.
Možda i više od negativnog prirodnog priraštaja, na stalno smanjenje broja stanovnika utiče iseljavanje u inostranstvo, uglavnom mladih, smatra sagovornica.
- Prema rezultatima projekcija, baziranih na rezultatima popisa 2011. u Srbiji bi se u narednih 20 godina, samo usled negativnog prirodnog priraštaja, broj stanovnika smanjio za oko 780.000 - ističe ona.
VIDEO: Albanac Fadil nosi hranu staroj Srpkinji na Kosovu