Pad bastiona hrišćanstva: "Do kada će vladati polumesec, koji kontroliše grad Konstantina?"

Osmanske trupe pljačkale su, dok je sultan Mehmed II marširao gradom pre nego što je došao do najpoznatije hrišćanske katedrale Aja Sofije, pretvorio je u džamiju i zahvalio se Bogu na pobedi.

Carigrad je trebalo da bude nova prestonica rastućeg Osmanskog carstva. Vizantijskog carstva, države Rimljana koja je trajala duže od jednog milenijuma, konačno, više nije bilo.

Evropa je primila vest o padu Carigrada sa neskrivenim užasom. Pao je veliki grad, hrišćanski bastion protiv muslimanske plime. Papa Nikola V pozvao je na još jedan krstaški rat, a budući papa Pio II nazvao je 1453. godinu "drugom smrću za Homera i drugim razaranjem Platona".

Osmani su konačno dobili najveću moguću nagradu.

Foto: Gettyimages, Hulton Archive / Handout

Nakon pada Carigrada, ostatak sveta koji govori grčki jezik brzo su osvojili Osmani. Do 1669. godine praktično ceo grčki svet bio je pod osmanskom vlašću. Tokom ovog 400-godišnjeg perioda osmanske dominacije,najsnažnije istorijsko sećanje Romeja na nezavisnost nije se oslanjalo na staru Grčku, već na hrišćansku Vizantiju. Dok su etnički Grci, zvani Fanariotima, nastavili da žive u Carigradu pod osmanskom vlašću, sećanje na slavu vizantijskog Carigrada prostiralo se i van grada. Čuvala ga je i na grčkom jeziku prenosila celokupna zajednica Romeja.

Pod Osmanima, religija je bila glavni identifikator narodnosti, a ne etnička pripadnost, a termin "Helen" se od četvrtog veka smatra rečju kojom su označavani pagani; sve je to doprinelo snažnijem poistovećivanju etničkih Grka sa njihovim neposrednim vizantijskim / rimskim precima, pre nego sa drevnim Grcima Atine i Sparte.

Jaonis Pringos, grčki trgovac iz Zagore u Tesaliji iz osamnaestog veka, koji je boravio u Amsterdamu, pitao je: "Do kada će vladati polumesec, koji kontroliše grad Konstantina?" Sledeći pretpostavljeno proročanstvo vizantijskog cara Lava VI, Pringos je verovao da je došlo vreme da se oporavi "carstvo Rimljana".

Kada su Grci konačno oslobodili ostrvo Limnos od osmanlijske vlasti 1912. godine, lokalni dečaci su otišli ​​da pogledaju vojnike. Vojnici su pitali "Šta gledaš?", na šta su deca odgovorila: "U Helene." Vojnici su odgovorili: "Vi sami niste Heleni?", da bi im dečaci rekli: "Ne, mi smo Rimljani."

Sećanje na prošlost za etničke Grke - čak i pre jednog veka - pre svega nije bila drevna Grčka, već njihov identitet kao Romeja, njihovo kolektivno sećanje na Vizantiju i san o njenom oporavku.

Foto: Getty Images, Hulton Archive / Stringer

Nakon što je Grčka 1830. godine stekla nezavisnost, oporavak Carigrada delovao je kao stvarna mogućnost. Dok se nova nezavisna grčka država sastojala od nešto više od Peloponeza i Atike, moderna Grčka je sanjala da povrati svoju istorijsku veličinu.

Kroz devetnaesti vek i početkom dvadesetog veka Grčka je napredovala, preuzimajući sve više i više grčkih naselja od osmanske vladavine. Megali ideja (Velika ideja) je bila njegov zajednički vapaj: "Pali me chronia me kairous!" ("Još jednom, kako godine i vreme prolaze, još jednom će biti naše!“).

Tesalija je vraćena 1881. godine; periferija Epir, Egejska ostrva i Makedonija oduzeti su od Osmana 1913. godine. Novi kralj 1913. bio je Konstantin I, prikladno nazvan baš kao prvi i poslednji car Konstantinopolj; ponekad su ga nazivali i Konstantinom XII, direktnim naslednikom Konstantina XI Paleologa Dragaša.

Today is 567th anniversary of the conquest of Constantinople (Istanbul). May 29th, 1453 will always be a glorious day for the Turks and the Islamic world. pic.twitter.com/xZQ5jQddpS

— cody (@codely187) May 29, 2020

Konačno, posle Prvog svetskog rata, Grčka je dobila područje oko Smirne u Antaliji, kao i Trakiju, s tim da se granice nove grčke teritorije približavaju samim vratima samog Carigrada.

Grčke su snage u početku uspešno zauzele ove nove teritorije i suprotstavile se turskim snagama, sa snom o vraćanju Konstantinopolja u svoje ruke. Ali su ustaljene turske snage pod Mustafom Kemalom zaustavile napredovanje Grka.

Smirnu su spalili turski vojnici, dok su Grci očajnički pokušavali da izbegnu plamen i krvoproliće. Zajedno sa Smirnom, u plamenu je nestala i ideja obnovljene Vizantije.

Grčka je izgubila novo osvojene turske teritorije, a grčko stanovništvo u Antaliji prisilno je prevezeno u Grčku kao deo razmene stanovništva prema ugovoru Lozanskog mira.

Foto: Getty Images, Hulton Archive / Stringer

Iako se činilo da je oporavak Carigrada i obnova Vizantije umrla na pristaništima Smirne, Carigrad nije u potpunosti nestao iz istorijskog i kolektivnog sećanja grčkog naroda.

Grčko stanovništvo u Carigradu oslobođeno je razmene stanovništva 1923. godine, ali njihov postepeni izlazak iz grada ubrzan je antigrčkim turskim pogromom od 6. do 7. septembra 1955. godine, što je rezultiralo uništenjem grčke imovine i čak i smrti etničkih Grka koji žive u Carigradu.

Grčko stanovništvo danas u Istanbulu čini manje od nekoliko hiljada ljudi, a neki procenjuju da se radi o tek 2.000 Grka

Ipak, Carigrad i dalje zauzima dragoceno mesto u istoriji i u umovima Grka širom sveta. Možda najvažnija među preživelim grčkim zajednicama u Istanbulu je Carigradska patrijaršija, najdraža od svih pravoslavnih hrišćanskih verskih institucija; zaista, najveći deo njenog finansiranja danas dolazi od grčke vlade.

May 29, 1453: Constantinople, the capital of the Byzantine Empire, was lost to Christendom after a 53-day siege. Emperor Constantine XI Dragases Palaiologos and 4,773 Greek soldiers, as well as 200 foreigners, fell in battle against the 150K-strong horde of Ottoman barbarians. pic.twitter.com/1sbqPRZjhF

— e-Αmyna (@e_amyna) May 29, 2020

Pored toga, u Carigradu i dalje postoje spomenici vizantijske ere, uključujući Teodosijske zidove, ruševine dve vizantijske palate i otprilike desetak vizantijskih crkava (iako je većina prenamenjena u džamije), uključujući i veliku Aja Sofiju, koja je danas muzej.

Međutim, slika u samoj Grčkoj i dijaspori je komplikovanija. Važnost klasične Grčke u grčkom umu neprestano je rasla tokom 19. i 20. veka, između ostalog zbog mesta nove grčke prestonice.

Atina je bila važan grad u klasičnoj Grčkoj, ali je s vremenom njena važnost opadala, služila je samo kao mali provincijski grad tokom vizantijske ere, a danas ima malo vizantijskih spomenika.

U današnjoj Atini, vizantijski carevi i heroji nisu bitni poput onih u drevnoj Grčkoj, poput Leonide i Perikla, niti njihova imena imaju težinu poput imena Platona i Aristotela. Opipljiva je nadmoć stare Grčke nad Vizantijom u istorijskom pamćenju današnjih Grka. Ipak, uprkos ovome, Carigrad još je važan za Grke. Glavne publikacije iz dijaspore često objavljuju članke o Vizantiji i naročito Carigradu.

Statua poslednjeg vizantijskog cara Konstantina XI i dalje krasi centar Atine.

Tako 567 godina nakon traumatičnog pada Konstantinopolja i pobede osmanske vojske Mehmeta II, sećanje na vizantijski Carigrad još nije nestalo.

Možda mu se više ne odaje isto priznanje kod Grka ili globalne populacije kao i starogrčkoj istoriji, ali nastavlja da daje svoj pečat grčkom istorijskom sećanju od 1453. do danas, kao i na uticaj na politiku i kao izvor ponosa u prošlosti.