Vremeplov: Na poziv Rusije, kralj Milan objavio rat Turskoj

Danas je petak, 13. decembar, 347. dan 2019. Do kraja godine ima 18 dana.

1204 - Umro je jevrejski filozof, lekar, matematičar i astronom Mojsije Majmonid, sledbenik Aristotela, najveći jevrejski filozof srednjeg veka. U najvažnijem filozofskom delu "Vodič ljubavi" nastojao je da racionalizuje religiju, što je izazvalo žestoku osudu ortodoksnih pristalica judaizma. Napisao je više astronomskih i matematičkih rasprava i 18 medicinskih traktata.

1553 - Rođen je francuski kralj Anri IV , prvi monarh iz dinastije Burbona, prethodno kralj Navare i vođa hugenota (francuski protestanti, kalvinisti) u verskom ratu s rimokatolicima. Tokom vladavine od 1589. do smrti 1610. povratio je Francuskoj unutrašnji mir "Nantskim ediktom" o verskoj toleranciji 1598, učvrstio je ekonomski i politički i ojačao kraljevsku vlast. Ubio ga je jedan katolički verski fanatik. U Francuskoj gde je prozvan "Anri dobri" ponekad ga ističu kao najvećeg vladara u istoriji te zemlje.

1570 - Mirom u Šćećinu, Danska je priznala nezavisnost Švedske.

1642 - Holandski moreplovac Abel Tasman otkrio je zemlju kojoj je dao ime holandske provincije Novi Zeland, ali se zbog straha od domorodaca Maora nije iskrcao. Zasluge za otkriće Novog Zelanda pripadaju i engleskom moreplovcu Džejmsu Kuku, koji se 1769. iskrcao na jedno od novozelandskih ostrva.

1780 - Rođen je ruski diplomata Karl Robert Vasiljevič Neselrode, ministar inostranih poslova Rusije od 1822. do 1856. Vodio je izrazito reakcionarnu politiku, oličenu u Svetoj alijansi (osnovana posle Bečkog kongresa 1815. s ciljem suzbijanja revolucionarnih tendencija). Odgovoran je za ulazak Rusije 1853. u Krimski rat protiv Turske. U rat protiv Rusije potom su stupile Francuska, Britanija i Sardinija (Pijemont). Posle ruskog poraza 1856. podneo je ostavku.

1784 - Umro je engleski pisac i leksikograf Semjuel Džonson, čiji je "Rečnik engleskog jezika" iz 1755. više od veka važio za najautoritativniji na engleskom govornom području. Zahvaljujući knjizi njegovog prijatelja Džejmsa Bosvela "Život dr Džonsona", koja se smatra retko dobrom biografijom, postao je opšte poznat. Ostala dela: poema "Taština ljudskih želja", tragedija "Irena", kritičarsko delo "Životi pesnika".

1797 - Rođen je nemački pisac Hajnrih Hajne, jedan od najvećih pesnika 19. veka, čija je poezija suptilnog lirizma i osećajnosti vrhunsko dostignuće romantizma. Posle studija prava u Getingenu i putovanja po Evropi, napustio je Nemačku i otišao u Pariz. Tu se sprijateljio sa Karlom Marksom i napisao pesmu "Tkači" i satiričnu poemu "Nemačka, zimska bajka". Prethodno je "Knjigom pesama" 1827. uneo u nemačku liriku potpuno nov ton, što je učinio i u nemačkoj prozi delom "Slike sa putovanja". U Parizu je delovao kao neka vrsta kulturnog posrednika između Nemaca i Francuza - proznom zbirkom "Salon" obaveštavao je Nemce o duhovnim prilikama u Francuskoj, a za francuske čitaoce napisao je dela "O istoriji novije lepe književnosti u Nemačkoj" i "Prilog istoriji religije i filozofije u Nemačkoj". Njegova poezija je vrhunsko dostignuće nemačkog romantizma. Ostala dela: zbirke "Nove pesme", "Romansero", spev "Ata Trol".

1808 - Madrid je kapitulirao pred francuskim carem Napoleonom I .

1816 - Rođen je nemački industrijalac i pronalazač Ernst Verner fon Simens, koji je s trojicom braće osnovao gigantsku kompaniju "Simens". Pronašao je 1846. telegraf s kazaljkom, 1866. dinamo mašinu, a 1879. električni tramvaj.

1862 - U bici kod Frederiksburga u Američkom građanskom ratu, južnjački general Robert Li sa 72.000 vojnika potukao je severnjačkog generala Ambrouza Bernsajda, pod čijom komandom je bilo oko 114.000. Tokom teških borbi duž reke Masaponaks, Bersajd je izgubio više od 12.000 vojnika.

1937 - Japanske trupe okupirale su kineski grad Nanking. Tokom narednih šest sedmica stradalo je oko 200.000 Kineza, mahom civila. U kineskoj istoriografiji taj period najčešće se naziva "silovanje Nankinga".

1939 - U prvoj velikoj pomorskoj bici u Drugom svetskom ratu britanske krstarice "Ekseter", "Ajaks" i "Ahil" kod zaliva La Plata u Atlantskom okeanu teško su oštetile i onesposobile nemački bojni brod "Admiral Graf fon Špe", koji je tokom gusarskog krstarenja u južnom Atlantiku i Indijskom okeanu prethodno potopio devet trgovačkih brodova.

1943 - Sovjetska vlada je u Drugom svetskom ratu saopštila da odluke Drugog zasedanja "Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije" (AVNOJ) "pomažu daljoj uspešnoj borbi naroda Jugoslavije" protiv nacističke Nemačke.

1944 - Japanski avion napunjen eksplozivom, kojim je upravljao pilot samoubica - kamikaza, udario je u američku krstaricu "Nešvil" i usmrtio 133 člana posade.

1967 - Sedam meseci posle uspostavljanja vojne diktature u Grčkoj, vojna vlada je skršila kontraudar i kralj Konstantin primoran je da sa porodicom pobegne u Rim. Kralj je prethodno u poruci naciji zatražio podršku u "obnavljanju demokratije i slobode", ali su njemu lojalne jedinice bile nepovezane i izolovane, a vojna hunta unapred obaveštena o kontraudaru. Vojna vlada krivila je krunu za teško stanje u kojem se zemlja tada našla. Kraljevska porodica u Grčkoj nije bila popularna, otuda je monarhiju u Grčkoj srušila jedna izrazito desna vlada.

1981 - General Vojćeh Jaruzelski zaveo je vanredno stanje u Poljskoj. Zabranjena je dalja aktivnost takozvanog nezavisnog sindikata "Solidarnost". Vojnim pučem Jaruzelskog tada je otklonjena mogućnost vojne intervencije.

1982 - U zemljotresu u Severnom Jemenu, u provinciji Damar, stotinak kilometara jugoistočno od glavnog grada Sane, poginulo je oko 3.000 osoba.

1988 - U Kongu (Brazavil) je potpisan protokol Angole, Kube i Južne Afrike, uz posredovanje Sovjetskog saveza i SAD, kojim je obezbeđen put ka nezavisnosti Namibije (Jugozapadna Afrika) i zaustavljanje građanskog rata u Angoli, započetog novembra 1975. Građanski rat u toj zemlji je ipak okončan tek aprila 2002. godine.

1990 - Predsednik Afričkog nacionalnog kongresa Oliver Tambo došao je u Južnu Afriku, prvi put posle 30 godina izbeglištva.

1991 - Bivše sovjetske republike Kazahstan, Kirgizija, Tadžikistan, Turkmenistan i Uzbekistan odlučile su da se priključe Zajednici Nezavisnih Država.

1994 - Predsednik Namibije Sam Nujoma i njegova vladajuća partija proglašeni su pobednicima prvih izbora posle sticanja nezavisnosti te afričke države.

1995 - Evropski parlament primio je Tursku u evropsku Carinsku uniju, uprkos krupnih zamerki Ankari zbog kršenja ljudskih prava.

1995 - Rumunski putnički avion srušio se posle poletanja sa aerodroma u Veroni, u severnoj Italiji, i nesreću nije preživeo niko od 49 lica u letelici.

2001 - Petorica islamskih terorista-samoubica upali su u zgradu Kongresa u Nju Delhiju i u oružanom okršaju s pripadnicima obezbeđenja 14 osoba je poginulo, uključujući teroriste. Indija je optužila dve militantne islamističke grupe iz Pakistana za umešanost u napad.

2003 - Trupe SAD u Iraku uhapsile su kod Tikrita svrgnutog iračkog predsednika Sadama Huseina, koji se krio otkako su u junu te godine američke snage skršile otpor Iračana.

2003 - Predsednik SAD Džordž Buš potpisao je zakon kojim su uvedene sankcije Siriji zbog njenih navodnih veza s teroristima.

2006 - Belgijska nacionalna televizija priredila je u udarnom večernjem terminu simulaciju otcepljenja Flandrije. Čak 89 odsto gledalaca izjavilo je da je poverovalo da je Belgija prestala da postoji nakon navodne odluke flamanske skupštine. Vest su ozbiljno shvatili čak i neki međunarodni i diplomatski krugovi.

2010 - Umro je Ričard Holbruk, američki diplomata. Smatran je za "arhitektu" Dejtonskog sporazuma. Radio je u svim administracijama demokrata od kraja 1960-ih godina. Tokom administracije Bila Klintona Holbruk je bio ambasador u Nemačkoj 1993-94. godine, pomoćnik državnog sekretara za evropske poslove 1994-95, a od 1999. do 2001. godine ambasador SAD pri UN. Njegov diplomatski stil mu je doneo nadimke "Buldožer" i "Pobesneli bik".

2013 - Kairo se našao pod snegom, prvi put nakon 112 godina. Talas hladnoće zahvatio je Bliski istok, pa je snežni pokrivač, koji se ne pamti u tim krajevima, pokrio više zemalja regiona.

2016 - Sirijska vojska preuzela je potpunu kontrolu nad Alepom. Odbrana pobunjenika slomljena je prethodnog dana, što je omogućilo veliko napredovanje sirijske vojske i dovelo do povlačenja pobunjenika u nekoliko okruga zapadno od zone sukoba. Veliki delovi Sirije ostali su i dalje u rukama pobunjenika, poput drevnog grada Palmire.