BUKUREŠT, JATAGAN, PIŠTOLJ MALA... U ovim beogradskim naseljima je pre 100 godina živela sirotinja, ali i kriminalci i prostitutke
Za Savamalu su svi čuli, kako Beograđani, tako i mnogobrojni turisti, ali su retki znali da su nekada u srpskoj prestonici postojale i Jatagan mala, Pištolj mala, Bukureštmala...
Komentara 0
Zahvaljujući seriji “Senke nad Balkanom”, koja je ovih dana ponovo u žiži javnosti, šira javnost je dobila priliku da upozna i onu stranu nekadašnjeg Beograda o kojoj se ređe priča i o kojoj se mnogo manje zna. A mahom se radilo o divljim naseljima u kojima je živela sirotinja, ali i dame sumnjivog morala, kriminalci...
PIŠTOLJ-MALA
Nalazila se na prostoru današnjeg Dorćola, u Dunavskom kraju, a prostirala se od ulica Visokog Stevana i Gundulićevog venca ka Dunavu. Ona je prema legendi dobila ime Pištolj-mala pošto su je siromašni stanovnici naseljavali “na pištolj”, odnosno besplatno.
- Pištolj malu su činile tri velike i međusobno nepovezane grupacije kuća, a naseljavanje u njoj počelo je 1923. Jedna grupa kuća se nalazila između Kapetan Mišine, Knićaninove i Pančićeve. Drugi deo između Dobračine i Svetozara Miletića, a treća je bila na tadašnjoj gradskoj deponiji, u produžetku Pozorišne (danas Žorža Klemansoa) i Svetozara Miletića, ka Dunavu. Između ovih grupacija kuća nalazili su se manji ili veći proizvodni pogoni i radionice, poput električne centrale, tramvajskog depoa, pa i fabrika avionskih motora ili fabrike bombona - rekla je ranije za “Blic” dr Zlata Vuksanović Macura, naučni saradnik na Geografskom institutu “Jovan Cvijić”.
Pištolj mala je početkom tridesetih godina prošlog veka imala oko 340 stanovnika, no taj broj se menjao tokom godina, rastao i opadao.
- U Pištolj mali je živela najteža prestonička sirotinja, bilo oni koji su se doselili iz drugih krajeva zemlje zbog rata, bilo oni koji su tu došli iz drugih delova grada jer nisu mogli da plaćaju od svojih bednih prihoda, preskupe kirije za iznajmljivanje stana. Tu su sa svojim porodicama živeli nadničari, nosači, prodavci novina i svirači.
Svi delovi Pištolj male su odavali utisak siromaštva.
- Pištolj mala je imala dve krupne specifičnosti. Jedno je da su, za razliku od stanovnika drugih sirotinjskih naselja njeni stanovnici svega jedared nastupili kao zajednica pokušavajući da se izbore za svoja prava, odnosno da spreče rušenje svojih domova. Druga su bili bogati Beograđani koji su svoje bogatstvo povećavali iznajmljujući sirotinji delove svojih velikih parcela koje su imali u Dunavskom kraju, a Pištoljmalci su tu podizali svoje udžerice.
Pištolj mala je najvećim delom nestala pred Drugi svetski rat.
JATAGAN MALA
Jednog jutra, dvadesetih godina prošlog veka, na zapuštenom opštinskom zemljištu od Opšte bolnice i Karađorđevog parka do Topovskih šupa na današnjoj Autokomandi osvanulo je desetak straćara kojih veče pre tu nije bilo. Bukvalno su nikle preko noći.
Bila je to prva godina posle završetka Velikog rata i bile su to prve kućice (ako su se tako mogle zvati neuslovne potleušice sklepane od priručnog materijala: dasaka, kartona i blata) budućeg naselja koje će dobiti ime Jatagan mala i postaće sinonim za sirotinju, bedu i kriminal koje je definitivno uklonjeno tek 60-ih godina prošlog veka.
Pet godina nakon što je osnovana Jatagan mala nije imala ni vodu ni struju ni kanalizaciju, a stanovnici Jatagan male s onu stranu zakona mahom su bili makroi, sitni džeparoši i lopovi koji su ordinirali po bogatijim delovima grada. Kad se stiglo do blizu 300 kuća, činovnici su popisali njihove stanovnike (bilo ih je oko 1.000), a među njima je bilo najviše poslužitelja, invalida, kočijaša, amala, muzičara. U Jatagan mali su se, vremenom ukotvile i sitne zanatlije: bravari, limari, potkivači konja, sitni preduzimači, kovači, a privremenu adresu ovde bi našao i poneki niži činovnik ili oficir.
- To jeste bilo naselje sirotinje koja je tu našla krov nad glavom, ali u njoj nije bilo ništa više kriminala nego u ostalim delovima grada. Prvi stanovnici Jatagan male bili su Beograđani i ljudi službom vezani za Beograd koji nisu imali novca da plate visoke kirije za stanove u gradu... Vremenom se struktura stanovnika menjala i nju su sve više naseljavali sitne zanatlije i ljudi bez stalnog zanimanja. Takođe, u početku su to bili vlasnici tih kućica, uslovno rečeno, jer su one bespravno izgrađene na opštinskom placu, a onda je vremenom bilo sve više onih koji su ovde iznajmljivali stanove siromašnijim od sebe - rekla je dr Zlata M. Vuksanović Macura.
Početak rušenja počeo je 1938. kada je srušeno 165 kuća u delu kod Mostara, dok je najveći broj domova, oko 450, porušen 1939. i 1940. Međutim, preostali delovi Jatagan male su se opirali još dve decenije i ona je potpuno raseljena tek 60-ih godina prošlog veka.
Inače, postoji nekoliko verzija po kojima je Jatagan mala dobila ime. Po jednoj zato što su njeni prvi stanovnici “na jatagan” i preko noći otimali zemljište od države, druga priča je da su često koristili upravo ovaj dugi zakrivljeni nož sličan sablji, a po trećoj ime je nastalo tako što je prilikom kopanja temelja za jednu od kuća nađen stari jatagan.
BUKUREŠT MALA
Bukurešt mala se nalazila u blizini Savamale, ispod Varoš kapije, i verovatno je najmanje poznata od svih sličnih naselja koja su se tada nalazila u prestonici.
I ona je, prema dostupnim podacima nastala 20-tih godina prošlog veka, dakle pre stotinak godina, a bila je jedna od velikih glavobolja tadašnjih srpskih vladara jer su u njoj ponajčešće živele prostitutke i lopovi. Kako su je opisali tadašnji savremenici “Bukurešt mala je pružala prenoćište u kućama od slame i blata svima koji su se našli tada u Beogradu a nisu imali dovoljno para u džepu...”. Zato nije ni čudo što je bilo dosta tuča, pa i ubistava.
Pročitajte još
- Kako je ova mahala nastala, danas se pouzdano ne zna. Pošto je nosila ime rumunskog glavnog grada može se pretpostaviti da je imala veze sa Rumunima, mada se oni u to doba prilično retko pominju. Nalazila se ispod Varoš kapije, prema Savi, izvan Šanca ali svakako uz njegovo podnožje. U Bukurešt mali su se često događale krađe, svađe i tuče, oko čega je vlast imala dosta posla. Zato se u decenijama koje su usledile, ovaj deo grada pod ovim nazivom više ne spominje - istakao je svojevremeno za “Novosti” Dragan Perić, dobri poznavalac Beograda tog vremena.