Nemačka: Novi vrhunac antisemitizma

Piše: Jelena Volić Helbuš

Savezna vlada SR Nemačke ima posebnu instituciju za zaštitu društva od antisemitizma – komesara Feliksa Klajna (jevrejskog porekla)! Antisemitski reljef na crkvi u Vitenbergu (Saksonija Anhalt), po njegovom mišljenju, mora biti uklonjen. Reljef je poznat pod nazivom “Jevrejska svinja”. Ovaj motiv, veoma čest u srednjem veku, pojavljuje se u značajnom broju po crkvama širom Evrope, počev od Meca, pa sve do Upsale i istorijski je trag antisemitizma koji je sastavni deo evropske civilizacije. Feliks Klajn je mišljenja da reljefu nije mesto u javnom prostoru već da bi ga trebalo premestiti u Jevrejski muzej, a na njegovo mesto bi trebalo staviti tablu koja svedoči o savremenim naporima protestantske crkve u borbi protiv antisemitizma i antijudaizma.

U mestu Herkshajm u Rajnland-Palatinatu ostaće da visi Hitlerovo zvono u protestantskoj crkvi, tako je odlučio Upravni sud u Nojštatu odbivši tužbu privatnog lica. Ovakva zvona, koja su se proizvodila od 1938. sve do kraja Drugog svetskog rata, širom Nemačke i Austrije, od Esingena do Beča, i dan danas zovu na božiju službu. Sud je u obrazloženju presude naveo “da je ovo zvono poziv na pomirenje i znak upozorenja na sve pojave nasilja i nepravde”. Sud je smatrao da se ova vrsta istorijskih spomenika mora “trpeti” kao specifična “sloboda mišljenja” u istorijskom kontekstu.

PREVLADAVANJE PROŠLOSTI: Fenomen neonacizma u Nemačkoj je poznat, ali se nikada nije smatrao zabrinjavajućom društvenom pojavom. U kontekstu nemačke prošlosti i stilizacije jedinstvenog kulturnog proizvoda “prevladavanja prošlosti” smatralo se sve donedavno da se istorija u Nemačkoj ne može ponoviti. Posle pada Berlinskog zida i ujedinjenja dve Nemačke, javni diskurs je bio u funkciji borbe protiv resentimana – ruku podruku sa američkim prijateljima, Nemačka se profilisala u merodavnu naciju koja je uspela da iz prošlosti “nauči lekciju”. Politička korektnost je zatvorila sve prostore sumnje i opreza, cementirajući nacionalno i kulturno jedinstvo koje čvrsto stoji iza demokratskih vrednosti najveće i najmoćnije evropske zemlje. Kritički tonovi koji su dolazili iz redova brojne grupe građana “s migrantskom poreklom” sa omalovažavanjem su označavani kao nesposobnost nacionalno zadojenih da prihvate multikulturne principe savremene i prosvećene Nemačke.

Knjiga Danijela Goldhagena “Hitlerovi dobrovoljni egzekutori”, objavljena 1996, u kojoj ovaj autor pokušava da prati tragove antisemitizma u 20. veku, bila je dočekana na “nož” od nemačke kritike – Goldhagen se usudio da optuži čitavo nemačko društvo za Holokaust i da one koji su ćuteći saučestvovali u cilju očuvanja sopstvene sigurnosti stavi na optuženičku klupu. Nemačka se uljuljkivala u svom dovršenom pročišćenju, ubeđujući i ostale evropske zemlje da je ona sada više nego pouzdani saradnik i pomagač, sve dok kancelarka Merkel nije 2010. na kongresu Omladinske unije Hrišćanskih demokrata izjavila da je projekat “multikulturnog društva” propao i nemačku kulturu proglasila “vodećom kulturom”.

Od novembra 2011. nemački mediji se bave skandalom oko organizacije “Nacionalsocijalističkog pokreta u ilegali”, koja je bila aktivna sve od 1999. s jasnim rasističkim i terorističkim ciljevima uperenim protiv stranaca. Ova organizacija izvršila je između 2000. i 2007. ubistva nad devet sugrađana s migrantskom pozadinom, jednom policajkom, 43 pokušaja ubistva, tri napada eksplozivom (u Nirnbergu 1999, Kelnu 2001. i 2004) kao i 15 oružanih pljački. Sistem jataka na koje se grupa oslanjala brojao je oko 200 osoba, među njima i pripadnike policije, kao i političare sa desničarskim ideološkim simpatijama. Relevantne informacije bile su sistematski držane van očiju javnosti i “gurane pod tepih”. U ovu specifičnu igru prikrivanja činjenica i njihove eufemizacije bili su uključeni i organi zaduženi za zaštitu demokratskog poretka i demokratskih vrednosti.

Napad na sinagogu u gradu Hale (inače rodnom mestu slavljenog ministra inostranih poslova Hansa Ditriha Genšera) 9. oktobra 2019. konačno je probudio nemačku javnost ukazujući na samo jedan deo pojava pred kojima su se decenijama tendenciozno zatvarale oči nadležnih organa i intelektualnih elita. Pokušaj masovnog ubistva Jevreja na praznik Jom Kipur, koji je najvažniji jevrejski praznik, završio se neuspešno, ali su kao žrtve pala dva nedužna, slučajna prolaznika. Antisemitska motivacija ovog terorističkog napada je neupitna, pošto je počinilac Štefan Baliet svoje motive objavio na internetu, a svoju akciju snimao kamerom smeštenom na šlemu i projektovao na striming-platformu.

Napad na sinagogu u Haleu poklopio se sa objavljivanjem poraznih izbornih rezultata u Tiringiji, po kojima je AfD, Alternativa za Nemačku, sa jasnim antisemitskim i antidemokratskim političkim simpatijama, osvojila 23,4 odsto glasova, odmah iza stranke Levih sa 31 odsto glasova, koja se još uvek smatra graničnom strankom levog političkog spektra.

“Jevrejska svinja”, reljef na glavnoj crkvi u Vitembergu gde je Martin Luter propovedao.

PRAG DOPUSTIVOSTI JE PAO: Komesar Nemačke vlade zadužen za probleme antisemitizma Feliks Klajn u javnosti je registrovao novi vrhunac antisemitizma u Nemačkoj: “Antisemitizam je u Nemačkoj u građanskim krugovima uvek bio prisutan (sic!). No, on se danas pojavljuje mnogo slobodnije. Prag dopustivosti je pao”, izjavio je Klajn na novinarskoj konferenciji 25. oktobra ove godine.

Klajn je reagovao na studiju koju je naručio Jevrejski svetski kongres, po kojoj 27 odsto Nemaca neguje antisemitske stavove. Antisemitizam vezan za Izrael, tzv. anticionizam, još je veći, njega neguje 40 odsto Nemaca. Klajn je na konferenciji zahtevao veće angažovanje nadležnih organa u borbi protiv antisemitizma, kao i mnogo strože kazne za dela motivisana antisemitizmom.

Problem nemačkog antisemitizma u kontekstu nemačke prošlosti 20. veka mnogo je kompleksniji nego što se to na prvi pogled čini. Posleratna Nemačka je u procesu denacifikacije de facto “prevladavala prošlost” samo tamo gde je morala, odnosno onoliko koliko su je na to Saveznici primoravali. Rado pominjan proces nastanka “kulture sećanja” pokazao je svoje pukotine onog momenta kada je ta kultura počela selektivno da se primenjuje i selektivno živi.

Čitava diskusija oko zajedničkog pisanja evropske istorije 20. veka zamrla je kada se istok Evrope na čelu sa Rusijom ponovo stavio u poziciju “demokratiji nedoraslog” partnera, odnosno kada su se merila slobodnog tržišta počela primenjivati na ljudska prava, sa vodećom idejom da kapitalizam i neoliberalizam štiti društva od svakovrsnih autoritarnih tendencija. Vrednost nacionalnih privreda postala je merilo vrednosti ljudskih prava i ta se logika podrazumeva u političkim interpretacijama u Nemačkoj.

NEUKI ANTISEMITIZAM: Antisemitizam Nemačke nije nimalo drugačiji od antisemitizma svake druge privredno moćne nacije i on prelazi i nadilazi nacionalne granice, šireći se bez ikakve ideološke logike putevima i bespućima socijalnih mreža. Ovaj antisemitizam ne poznaje čak ni vekovne predrasude protiv Jevreja, koje su sastavni deo kulturne istorije Evrope. To je neuki antisemitizam i upravo zbog toga mnogo opasniji, pošto je univerzalan i neuhvatljiv.

S obzirom na istoriju, nemački antisemitizam uvek budi posebnu pažnju, pošto se obavezno izliva u resentimane svih vrsta i argumentacionih lanaca. Nemački anticiganizam permanentno se previđa, preko njega se prelazi bez ikakvog zazora, s obzirom na to da ne postoji zemlja koja bi podigla glas protiv ove sveopšte i brutalne viševekovne diskriminacije. Ali, da li je nemački antisemitizam opasniji od nemačkog jasnog anticiganizma, koji ova nacija živi posle Drugog svetskog rata s nesmanjenim intenzitetom? Jasno je da su u pitanju dva sasvim drugačija socijalna sloja. Jevreji su od kraja Drugog svetskog rata bili pozitivno diskriminisani u Nemačkoj – stisnutih zuba i nevoljno. Van pogleda javnosti ova hinjena pozitivna diskriminacija u brojnim slučajevima pretakala se u brutalnu diskriminaciju – česti slučajevi mobinga jevrejske dece po školama i obdaništima nisu mnogo uznemiravali nemačku javnost.

Ali izjava čelnika AfD-a Aleksandra Gaulanda da je Holokaust u poređenju s veličanstvenom nemačkom istorijom samo “fleka ptičijeg izmeta” uznemirila je sve duhove. Deklarativna borba protiv rasizma u Nemačkoj počinje da uzima svoje ozbiljne žrtve. Pri tome Nemačka više nije ona ista – privredno i ljudski najmoćnija, Nemačka počinje da dominira svim poljima evropske stvarnosti – Saveznika više nema, kontrola je postala nemoguća. U ovom kontekstu se i Bregzit pojavljuje u sasvim drugom svetlu i trebalo bi da zabrine sve one za koje je istorija još uvek teritorija po kojoj se dobro kreću.

Ono što bi bilo neophodno kako bi se zli duhovi prošlosti obuzdali nije više moguće pokrenuti – rasizam je u nemačkoj svakodnevici sveprisutan – to je jedna rasistička smeša svega i svačega – bogatih prema siromašnima, belih prema tamnoputima, onih koji govore nemački kao maternji jezik prema onima koji govore nemački kao drugi jezik, zapadnih prema istočnim Nemcima, Nemaca prema Romima, Poljaka prema Rusima, Evropljana prema izbeglicama.

Solidarnost i ljudskost već decenijama ne stanuje u nemačkom društvu, zamenjena je konkurencijom, dominacijom, finansijskim interesima privrednom ekspanzijom. Kvalitet društvenih odnosa meri se dohotkom po glavi stanovnika. Oni koji propadaju kroz socijalnu mrežu i koji polako pune društvene podrume su Jevreji novog doba i zapravo žrtve savremenog antisemitizma.

*1 -  Rajnsko mesto Eslingen zamenilo je zvono sa inkriminisanim natpisom, dok su ga ostala mesta ostavila da zvoni za misu.