Tuđe ime na ognjištu nemanjićke države

NA prostoru nekadašnjih srpskih i jugoslovenskih zemalja s najbližim okruženjem krajem 17. veka bilo je 25 sandžaka. Novopazarski je osnovan oko 1790. godine, s Novim Pazarom kao administrativnim sedištem, iako su sandžak-begovi i kasnije kajmakami najčešće boravili u Sjenici. Ovaj sandžak je tri puta ukidan. U turskom carstvu početkom 19. veka bilo je 290 sandžaka, ali su svi ukinuti 1921. godine i ime se jedino kod nas zadržalo.

Ove činjenice su okosnica nedavno objavljene knjige "Raška ili Sandžak" mr Saliha Selimovića, istoričara iz Sjenice, u kojoj je on sabrao članke i publicističke radove o prošlosti Stare Raške, nekim aktuelnim temama, pre svega istorijskoj utemeljenosti dva imena (termina, toponima) - Raška ili Raška oblast, koji uglavnom upotrebljavaju pravoslavni Srbi, dok muslimani i Bošnjaci koriste tursko ime Sandžak.

PROČITAJTE JOŠ: Stefan Prvovenčani temelj srpske države

KORISTEĆI izvorne dokumente i bogatu literaturu i prateći prilike od turske okupacije Stare Raške u prvoj polovini 15. veka, novog administrativnog ustrojstva, preko islamizacije i prisilnih migracija, Selimović osvetljava istorijske činjenice i podseća:

- Sandžak je turska reč i znači zastava. Sandžaci su bili samo administrativne jedinice kojima su upravljali sandžak-begovi kao vojnim plenom, dobivši od sultana sandžak, odnosno zastavu kao simbol vlasti i komandovanja vojskom sandžaka. Posle donošenja Vilajetskog zakona 1865. godine, sandžaci su dobili status upravnog područja u rangu okruga, bez ikakvih političkih, verskih i etničkih posebnosti.

PROČITAJTE JOŠ: Srbija zaboravila svog prvog kralja

Ime Sandžak se potpuno odomaćilo u opštinama Novi Pazar, Sjenica, Tutin i Prijepolje, kao i nekoliko opština severa Crne Gore, dok se komšije u Novoj Varoši i Priboju oštro protive svojatanju, svrstavanju i crtanju karata. Ovo ime je često povod za tenzije na jugozapadu Srbije, za trvenja i zapaljujuću atmosferu u političkim i politikantskim prepucavanjima.

Na stranicama knjige, u izdanju Srpske radikalne stranke, autor nizom svedočanstava tvrdi da nisu samo Turci "kumovali" nazivu Sandžak, već i Švabe. Politički pravac koji su utemeljile austrougarska diplomatija i vojska - temeljac je aktuelnih zbivanja i zahteva za specijalni status ili autonomiju Sandžaka, kao i prihvatanja ovog naziva za nekadašnje ognjište nemanjićke države.

Grupa austrougarskih oficira u Dugoj Poljani kod Sjenice 1916. godine

- Pošto se Novopazarski sandžak nalazio u okviru Bosanskog vilajeta, Austrougarska je 1878. zahtevala i njegovu okupaciju, da bi sprečila stvaranje zajedničke granice Srbije i Crne Gore ili eventualno njihovo ujedinjenje. Taj prostor je Beču bio potreban i kao koridor za njegovo napredovanje prema Egejskom moru. Velikom političko-diplomatskom aktivnošću to je delimično sprečeno, pa je Austrougarska sa svojom vojskom 1879. zaposela samo Pljevlja, Priboj i Prijepolje. Porta je od tog područja organizovala Pljevaljski sandžak, pa je nastao period dvovlašća - piše Selimović.

KASNIJE se ustalilo samo ime Sandžak, u smislu neke posebne teritorije u odnosu na okruženje. To se činilo u diplomatskim krugovima Austrougarske, Turske i Nemačke, jer je ovo područje bilo veoma pogodno za političke i diplomatske manipulacije, posebno sa njegovim muslimanskim stanovništvom, stvarajući mu iluziju o nekom povratku "na staro", predstavljajući se kao oslobodioci od "omražene srpske i crnogorske okupacije".

- Najstarije i, po mom ubeđenju, najadekvatnije ime ovog prostora jeste Stara Raška, koja je bila embrion srpske srednjovekovne nemanjićke države i duhovnosti, koju su Turci Osmanlije definitivno uključili u svoju državnu teritoriju polovinom 15. veka - tvrdi Selimović. - To ime Regnum Rasciae bilo je prisutno u izvorima zapadne provenijencije sve do početka 20. veka. Doduše, Stara Raška je širi pojam od Raške oblasti i Novopazarskog sandžaka, ali je istorijski utemeljen i ne bi trebalo da to ikome smeta.

Srbi u Raškoj oblasti su lakomisleno, kako to mnogi priznaju, i sami počeli da prihvataju naziv Sandžak za istorijsko jezgro svoje najstarije države, pogotovo posle zasedanja ZAVNOS-a (Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Sandžaka), 20. novembra 1943. godine u Pljevljima. Poslednjih godina upućuju oštre zamerke čelnicima Srbije, pa i nekim naučnim radnicima, što u javnim istupima koriste naziv Sandžak.