Sećanje na prve partizanske pilote i narodne heroje: Kluz i Čajavec podstakli borbu za slobodu
Sletanje prvih partizanskih pilota na prijedorski aerodrom Urije, pre 75 godina, zauzima veliko mesto u negovanju nasleđa oslobodilačke borbe naroda podno Kozare.
Komentara 0
Na činjenicu da su prvi partizanski piloti Franjo Kluz i Rudi Čajavec, ustaškim avionima iz banjalučkog aerodroma Zalužani prebegli u Prijedor, najponosniji su piloti.
Penzionisani sekretar Aerokluba Prijedor i bivši pilot Nebojša Nožinić kaže da su rado koristili razne manifestacije kako bi spomenuli ovaj podvig.
- Njih dvojica su bili piloti u sastavu takozvane Nezavisne države Hrvatske, a Mišo Jazbec je bio aviomehaničar. Nisu bili u kontaktu sve do 23. maja 1942. godine kada su zajedno preleteli iz redova neprijateljskih snaga na stranu narodnooslobodilačke borbe. U Prijedoru, koji je bio oslobođen od neprijatelja, sve je bilo spremno za njihovo sletanje - priča Nožinić.
Dodaje da su Kluz i Jazbec četvrtog juna imali prvi let i tada su iznad Banjaluke bacali letke pozivajući ustaše da se pridruže partizanima i pucali su na bivšu bazu u Zalužanima.
- Čajavec je ranjen u koleno i prinudno sleću u selo Kadinjane, na četničku teritoriju. Čajavec se ubio da ga ne uhvate neprijatelji, a Jazbec je kao zatvorenik u Zagrebu, stradao od teških muka - kaže on.
Navodi da je drugi avion, kojim je upravljao Franjo Kluz, ubrzo nakon sletanja u Prijedor, iz opreznosti bio prebačen u Međuvođe kod Kozarske Dubice, gde je bio pripremljen rezervni aerodrom.
- Kluz je zajedno sa Ivicom Mitračićem Bregejcom, takođe poleteo 4. juna. Oni su bacali letke i bombe iznad Kostajnice, Kozarske Dubice, Novog Grada i Dvora. Pošto se spremala neprijateljska ofanziva na Kozari, oni su 14. juna preleteli na improvizovani aerodrom u Lušci Palanci kod Sankog Mosta. Neko je Nemcima dojavio da je tu partizanski avion pod oznakama NDH i onda su ga oni pucajući iz aviona, zapalili šestog jula - priča Nožinić.
Navodi da su prvi partizanski avioni delovali više od 45 dana.
- Oni su bili moralna podrška narodu koji se pobunio protiv okupatora. Kluz je poginuo 1944. godine kod Omiša, a Mitračić je ostao u Livnu. Dolazio je često u Prijedor i proglašen je za počasnog člana Aerokluba Prijedor. Upravo zahvaljujući njemu, podignut je spomenik prvim partizaniskim pilotima na prijedorskom Aerodromu – ističe Nožinić.
Dodaje da se prelet partizana u Prijedor, koji je bio jedna od retkih oslobođenih teritorija, ubraja među centralne istorijske događaje Drugog svetskog rata.
- Tito je nakon rata, 1947. godine, tražio prvi pisani dokument o pilotima. To je bio dopis koji je sekretar partijske ćelije za Banjaluku, Zaga Umićević uputila kurirom na Kozaru da se 21. maja obezbedi prelet u Prijedor. Iako se prelet stvarno dogodio dva dana kasnije, Tito je naredio da se 21. maj obeležava kao dan Jogoslovenskog ratnog vazduhoplovstva - kaže on.
Ovaj dan je praznovan sve do raspada Jugoslavije. Dodaje da je 1951. godine Tito u Međuvođu svečano otvorio spomenik posvećen partizanskim pilotima. Na istom ovom mestu je i replika Kluzovog aviona „Potez 25“.
Arheolog Milenko Radivojac smatra da je repliku aviona, trebalo bolje zaštiti od vandala.
- Lepo je što je pored ceste jer je vidljiv, ali trebalo ga je možda izdići kako bi bio zaštićen od oštećenja. Ovo je već druga replika aviona koji je tamo postavljen u znak sećanja na prve partizanske pilote. Sada je od lima i deca ga kidaju. Elise više nema - kaže Radivojac.
Deo uspomena u Vojnom muzeju
Radivojac kaže da je u Vojnom muzeju u Beogradu izložen deo krila sa petokrakom koju su neprijatelji otkinuli sa aviona „Brege 19“ koji je vozio Čajavec. - Tamo je i jedna fotografija na kojoj su se pored tog aviona zajedno uslikali, ustaša, Nemac i četnik - kaže Radivojac.