Zašto rusofili ne treba da se ljute na Bjelogrlića
Ko od "Senki nad Balkanom" očekuje "Kraj dinastije Obrenović" ili Bi-Bi-Sijeve istorijske drame, svakako će biti prvo zatečen, zatim skandalizovan, i na kraju razljućen odsustvom pijeteta prema slavnim istorijskim ličnostima "i blistavom periodu" naše prošlosti.
Komentara 0
Ko shvati da je to što gleda pomalo Indijana Džons, pomalo Šerlok Holms, pomalo "Igra prestola", a ponajviše izvanredna (takođe Bi-Bi-Sijeva) "Birmingemska banda" (Peaky Blinders), njega čeka prava poslastica, piše Nikola Tanasić na portalu Russia Beyond.
Srbija je sa Bjelogrlićevim "Senkama nad Balkanom" dobila svoj prvi serijski superhit po modelu po kome se već deceniju odvija revolucija televizijskog programa na globalnom planu. Produkcijski, scenaristički, kostimografski (kao i na nivou čiste ambicije), serija je nešto najbolje što smo mogli da vidimo na našoj televiziji od vremena "Otpisanih". Istorijske drame o Vuku Karadžiću i ekranizacija "Seoba" Crnjanskog na stranu, "Senke" su, baš kao i "Otpisani", jedna izmaštana i hiperbolisana, skoro stripovska avantura, koja svoje korene ima u istorijskim događajima, ali svoja krila dobija na raspojasanoj srpskoj mitotvoračkoj mašti, koja događaje pripoveda ne baš onakvim kakvi su bili, već kakvim se rado prepričavaju po kafanama i slavama uz poneku rakiju, i bez previše istoriografskog obzira prema činjenicama.
Kontroverze koje je serija izazvala kod publike proizilaze iz jednog pomalo naivnog očekivanja da svaka serija sa istorijskom pozadinom predstavlja nekakav istorijski dokumentarac. Ko od "Senki nad Balkanom" očekuje "Kraj dinastije Obrenović" ili Bi-Bi-Sijeve istorijske drame, svakako će biti prvo zatečen, zatim skandalizovan, i na kraju razljućen odsustvom pijeteta prema slavnim istorijskim ličnostima "i blistavom periodu" naše prošlosti. Ko shvati da je to što gleda pomalo Indijana Džons, pomalo Šerlok Holms, pomalo "Igra prestola", a ponajviše izvanredna (takođe Bi-Bi-Sijeva) "Birmingemska banda" (Peaky Blinders).
Ovo isto se odnosi i na rusofile, koji su glasno negodovali što su producenti serije barona Petra Vrangela (u seriji ga igra sjajni Aleksandar Galibin) i njegove demobilisane (ali i dalje ratoborne) kozake predstavili kao opasne momke koji kontrolišu dobar deo kriminalnog podzemlja u Beogradu. Zahtevajući da se ove tragične ličnosti ruske istorije, heroji Otadžbine-koje-više-nema prikažu na jedan portretistički, upeglani i dosadan način, ovoj publici promiče da su oni prikazani kao pravi i istiniti desperadosi, prekaljeni borci koji i dalje imaju volje za borbu, iako su rat izgubili – veoma nalik umetnički sjajnim likovima demobilisanih južnjaka iz Američkog građanskog rata, koji po pravilu predstavljaju najkoloritnije (i najljudskije) likove starih vesterna. Vrangel i njegovi kozaci su u seriji prikazani baš tako – kao najestetičniji i najopasniji "mrki momci" koje je iznedrila naša kinematografija.
Sam Vrangel je s pravom prikazan sa pijetetom koji pripada Dartu Vejderu sovjetske propagandne mašinerije – on je tih, pristojan, izvanredno kulturan, ali zaustavlja dah svih prisutnih kada se pojavi na sceni. Svaka scena sa njim kao da odjekuje taktovima sovjetske koračnice "Belaя armiя, čёrnый baron" (koja je nekako više veličala Belu nego Crvenu armiju kojoj je posvećena), baš kao što Vejdera prati fenomenalni Vilijamsov "Imperijalni marš". Ova ruska verzija "Wild Bunch", kao kontrapunkt ruskim profesorima, arhitektama i umetnicima koji su gradili međuratni Beograd, savršeno se uklapa u srpske stereotipe o Rusima (pokupljene iz holivudskih filmova, naravno) kao narodu sa kojim nema zezanja, sa kojim je bolje ne zametati kavgu, i onima što mogu da prođu kroz sito i rešeto koje ne mogu izdržati obični smrtnici. Pri tome oni, dakako, nisu ništa manje korumpirani i moralno dezorijentisani od većine drugih likova u seriji, a pre svega Srba.
Ono što daje naročit pečat kvaliteta ovoj seriji jesu strane filmske ekipe. Makedonski glumci u seriji briljiraju, nekoliko hrvatskih glumaca (Goran Bogdan koji igra Mustafu Golubića, i Bojan Navojec koji igra Antu Pavelića) naprosto su sjajni, dok slovenački glumac Sebastijan Kavaca maestralno slika mračnu fašističku figuru izmišljenog austrijskog okultiste Gabrijela Mahta. Ali poseban pečat ovoj seriji daje upravo njena ruska ekipa. Tu ne treba zanemariti tehnički aspekt, a to je činjenica da je ruski jezik koji se govori u seriji besprekoran (neuporedivo bolji nego što smo navikli od holivudskih Rusa), i to čak i onda kada ga srpski glumci ciljano govore sa akcentom. Tačno se oseti da su Rusi učestvovali u snimanju, i oseća se to prisustvo ruskih glumaca – pre svega u tihoj smirenosti i besprekornim manirima kozaka, nesvojstvenim balkanskom galamdžijskom duhu koji mi previše često učitavamo i u Ruse.
Ovde treba jasno reći – svako ko tvrdi da "Senke nad Balkanom" blate Rusiju zato što se bave ruskim kriminalcima i špijunima u ostacima belog pokreta u Kraljevini SHS, jednostavno ne razume kako funkcioniše film. Omiljena ruska serija u Srbiji je legendarna "Brigada" sa Sergejom Bezrukovim, koja je u Srbiji značajno raspirila ljubav prema Rusiji i približila Srbima rusku kulturu, iako su je optuživali da Rusiju prikazuje kao "leglo korupcije i kriminala", istovremeno "romantizujući bandite i ubice". Srbija je zemlja čija je nacionalna kultura stasala na romantizacijama hajduka, uskoka i ustanika koji nisu bili ništa manji razbojnici od Sašine "Brigade", niti manji desperadosi od Vrangelovih kozaka.
Uostalom, upravo je taj kult opasnih momaka i desperadosa (od Džejmsa Dina, preko are-you-talking-to-me Roberta de Nira, do nepopravljivog filmskog siledžije Klinta Istvuda) najviše kumovao usvajanju američke kulture u našoj zemlji. "Senke nad Balkanom" je zabavna serija, i svako ko misli da to predstavlja istorijsku dokumentaristiku u osnovi nije naučio kako se gleda televizija. A ko zna da gleda, i ko gleda sa interesovanjem, saznaće da su u Beogradu dvadesetih i tridesetih godina živeli neki izuzetno zanimljivi ljudi, i da je jedan od njih – možda najveći heroj belog pokreta – u Beogradu i sahranjen.
Ova serija stoga Srbima može oblatiti Rusiju taman toliko koliko su im "Buč Kasidi i Sandens Kid" ili Leoneov "Za šaku dolara" oblatili Ameriku. Upravo to je čuvena "meka moć" na kojoj se temelji toliko ozloglašena "amerikanizacija" planete. Podrškom Bjelogrlićevom projektu, ruski producenti su pokazali da su najzad razumeli kako ta meka moć funkcioniše. Jer Rusija se u svetu ne može promovisati snimanjem dosadnih propagandnih pamfleta u kojima su Rusi prikazani kao "visoki i plavi" (mada uglavnom jesu plavi), kao herojske figure i moralne gromade, ona mora da uzjaše talas stereotipa i predrasuda koje o Rusima postoje u svetu (da kontrolišu kriminalno podzemlje, da vole raskoš i da popiju, da znaju dobro da se biju) i taj talas okrenu na svoju korist.
Ako prikaz Rusa u "Senkama nad Balkanom" uporedimo sa ruskim filmom "Matilda" koji nam je ovde reklamiran kao ruski film godine, videćemo da je Dragan Bjelogrlić slikajući ruske špijune, kriminalce i narko-trafikante Ruse prikazao sposobnijim, dostojanstvenijim i uzvišenijim od Alekseja Učitelja, koji je iz petnih žila nastojao da prikaže sjaj imperijalne Rusije kraja 19. veka kroz jednu ljubavnu melodramu. Učiteljev pokušaj ruske imperijalne propagande ispostavio se kao topovski pucanj u nogu koji je na tragikomičan način eksplodirao Učitelju u lice, dok Bjelogrlićevo slikanje odrpanih i moralno posrnulih ostataka carske vojske daje ubedljiviju sliku o ozbiljnosti i veličini posrnule Ruske imperije (pogotovo kada je jedna od omiljenih srpskih istorijskih ličnosti – dr Arčibald Rajs – proglasi "legitimnim naslednikom Vizantije"). Sa stanovišta izgradnje imidža Rusije u Srbiji: ako je "Matilda" ruski film godine koji prikazuje zlatno vreme Imperije, onda su "Senke" u poređenju s tim koncert hora "Aleksandrov" na tenku u oslobođenom Prizrenu. Dok su u "Matildi" svi likovi glupi, sujevjerni i smotani, u "Senkama" se ne zna ko je jači, sposobniji i zajebaniji igrač – Vrangelovi kozaci, ili NKVD, oličen u srpskom Džejmsu Bondu i istinskom strip-heroju Mustafi Golubiću (maestralno ga igra Goran Bogdan).
Ovaj sukob ostataka Bele garde i NKVD-a samo je jedna sporedna priča u seriji, ali priča koja odiše sa najviše napetosti, i koja ima najupečatljivije i najozbiljnije likove. Vrangel i Golubić predstavljaju dva pola ruske istorije 20. veka, i tu napetost sukoba istorijskih stihija besprekorno filmski dočaravaju. Njih dvojica se u seriji u svega nekoliko scena nalaze na istom mestu, nikada se ne obraćajući jedan drugom. Golubić posmatra Vrangela iz mase na ulici, ili sa balkona pozorišta, ali te scene odišu sa više napetosti i sirovog testosterona od scena eksplicitnog nasilja i seksa, kojima serija obiluje. Omaž koji su autori serije dali ovoj titanskoj borbi dveju ideologija za dušu Rusije predstavlja jedan od najviših uzleta serije u celini.
Najzad, svako ko govori o "blaćenju Rusa" u seriji mora da shvati da je cela serija žanrovski "blatnjava". U njoj su blatnjavi i Srbi, i Rusi, i Makedonci, i Jevreji, dok su pravi i istinski negativci, mefistofelovski predstavnici radikalnog zla upravo oni koji su – u najboljoj holivudskoj tradiciji – prikazani kao upeglani, čisti i gadljivi na blato koje ih okružuje.
Vrangelovi kozaci, Golubićevi ilegalci, baš kao korumpirani srpski žandarmi i banditi iz beogradske Jatagan male nisu negativci u ovoj seriji. Jedini pravi negativci su one snage koje su i istorijski isplivale na površinu kao najveći demoni istorije Balkana u 20. veku – raznorazne fašističke organizacije, tajna društva i klubovi elite, koje u seriji predstavljaju surogat-Mefistofel Gabrijel Maht, Ante Pavelić kao njegov (đavolov) pomalo nezgrapni potrčko, i čitav niz drugih oportunista, sikofanata i sitnih duša koji nisu, doduše, uprljani, ali im "tragovi smrde nečovještvom". A činjenica da su baš ove likove autori serije uglavnom morali da izmisle, jer nisu mogli da ih nađu u Beogradu 1928. godine, verovatno predstavlja najveću pohvalu koju su mogli da izreknu o turbulentnoj međuratnoj istoriji srpskog naroda, zaključuje Tanasić na sajtu Russia Beyond.