Plava i crvena prava

Kostas Duzinas: LJUDSKA PRAVA I IMPERIJA(13)

Postoji li unutrašnja povezanost između ljudskih prava i ratova novijeg datuma vođenih u njihovo ime? Da li su ljudska prava prepreka dominaciji i tlačenju ili su sredstva za ideološko zataškavanje nastajuće imperije? U istraživanju normativnih karakteristika, političke filozofije i metafizičkih temelja našeg doba, knjiga Ljudska prava i imperija bavi se paradoksom savremenog humanitarizma koji je napustio politiku radi savladavanja zla. Knjigu je objavio Službeni glasnik i Albatros plus.

Na stotine konvencija, ugovora, deklaracija i sporazuma o ljudskim pravima doneto je, nakon rasprava i pregovaranja, u Ujedinjenim nacijama, regionalnim telima, kakva su Savet Evrope i Organizacija afričkog jedinstva, i državama. Ljudska prava razgranala su se od prve generacije građanskih i političkih ili negativnih prava, oslonjenih na liberalizam, u drugu generaciju ekonomskih, društvenih i kulturnih ili pozitivnih prava, bliskih socijalističkoj tradiciji, i konačno u treću generaciju grupnih prava i prava koja se tiču nacionalnog suvereniteta, proistekla iz procesa dekolonizacije. Simbol prve generacije, odnosno plavih prava, bila je individualna sloboda, druge generacije, crvenih prava, jednakost i garancije za pristojni životni standard, a treće, zelenih prava, pravo naroda na samoodređenje (samoopredeljenje) i zaštita okoline.

Razlike između plavih i crvenih prava postale su ključni momenat ideološkog hladnog rata vođenog u Ujedinjenim nacijama, međunarodnim institucijama, akademskim konferencijama i svetskim medijima u drugoj polovini XIX veka. Naime, Zapad je tvrdio da su komunistički gulazi i azili za ludake bili logičke posledice marksističkog totalitarizma, na šta su Sovjeti odgovarali da su socijalna i ekonomska prava značajnija zato što su materijalni opstanak i pristojni uslovi života važniji od prava na glasanje. „Pravo na slobodu štampe nije ni od kakvog interesa za gladnog i nepismenog seljaka u afričkom selu“, bila je, između ostalog, njihova argumentacija. Prema shvatanju liberala, građanska i politička prava imaju prioritet, a njihov cilj je ograničavanje državnih aktivnosti. Oni, dakle, usvajaju negativnu koncepciju slobode kao odsustva državnog mešanja i nametanja. Prema liberalnoj teoriji, ekonomska prava nisu prava pravna prava, jer ih zahtevaju grupe, a ne pojedinci. Ona su u suštini pozitivna prava, jer u svom delovanju prizivaju državnu intervenciju u ekonomiju i društvo, veliko oporezivanje i centralno planiranje, težeći da ostvare nužne nivoe zaposlenosti koje podrazumeva pravo na rad ili prihode neophodne fondovima za blagostanje i besplatno zdravstvo ili obrazovanje. Konačno, ekonomska i socijalna prava nisu podobna za ozakonjavanje: ona ne mogu biti garantovana zakonodavstvom u liberalnoj državi, štaviše, sudovi ne bi mogli da ih primene. Zaprepašćujuća represija nad disidentima u komunističkim zemljama posmatrala se kao dokaz ispravnosti zapadnih argumenata. Tvrdnja da je tržište superiorni, ako ne i jedini mehanizam raspodele, bila je zapadna mantra u odgovoru na komunističko ukazivanje na kapitalizmom izazvane gadosti, nezaposlenost i rasizam.

Nastavlja se