Izvor: Večernje novosti, 08.Jun.2020, 15:04

Strepnja nad našom nemoći: Za Dobricu je revolucija bila prometejski čin istorije

Govori i beleške o ideološkom sukobu s jugoslovenskim partijskim rukovodstvom: Najnesrećnija osobenost srpske kulture je njena vremenska i prostorna nejedinstvenost, koju je podsticala vladajuća ideologija KNjIGA "Moć i strepnje", koju je prvi put objavio Narodni univerzitet "Braća Stamenković" 1971. godine, zauzima važno mesto u političkoj esejistici Dobrice Ćosića. Iako su tekstovi okupljeni u njoj već bili poznati javnosti, tadašnja politička oligarhija, po >> Pročitaj celu vest na sajtu Večernje novosti << nalogu Josipa Broza Tita, pokrenula je, posredstvom partijske komisije Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, političku i policijsku kampanju protiv knjige i njenog autora. Knjiga je zabranjena, izdavač i urednici ostali su bez posla i članskih karata Saveza komunista Jugoslavije."Moć i strepnje" sadrži uglavnom Ćosićeve govore i beleške o kulturi i kulturnoj politici, nastale između 1966. i 1971. godine, u kojima pisac upozorava na ozbiljnu ugroženost srpskog kulturnog i duhovnog nasleđa. Okupljeni tekstovi iznosili su u javnost ključne elemente Ćosićeve kritike tadašnjeg sistema, ali i suštinu njegove ideologije. Bili su to piščevi stavovi od početka njegovog ideološkog sukoba s jugoslovenskim rukovodstvom 1968. godine.- Retko je ko u to vreme, krajem šezdesetih, imao građanske hrabrosti da poput Ćosića javno izrekne tako radikalnu osudu vladajućeg poretka i pozove njegove ključne aktere na odgovornost - napisao je recenzent Trivo Inđić u predgovoru novog izdanja knjige koje je objavljeno u kolekciji "Otpori i zabrane" "Službenog glasnika". - Za Ćosića je revolucija bila i ostala prometejski čin istorije, čin u kome je bitno ne žrtvovanje nego stvaranje, izgradnja humanog sveta, po meri čovekovih potreba i ambicija da se živi i stvara u slobodi.Prvi tekst u knjizi "Kako da stvaramo sebe", nastao je na osnovu predavanja koje je Ćosić održao na Kolarčevom narodnom univerzitetu 1967. godine. Ćosić piše o nejedinstvu srpskog etničkog prostora kroz istoriju, o segmentaciji kao najtragičnojoj karakteristici srpske nacionalne kulture, koja je prati poput fatuma.- Možda je najnesrećnija osobenost srpske nacionalne kulture njena sadržajna, vremenska i prostorna nejedinstvenost, nejedinstvenost koju podstiče vladajuća ideologija u koju su se slile austrougarske i kominternovske koncepcije Balkana i Jugoslavije - piše Ćosić.Kao problem, Ćosić je video to što u srpskoj kulturi nije postojala prava svest o tome, niti je bilo uslova da ona nastane bez obzira na strasno istorijsko nastojanje za političkim i kulturnim jedinstvom.- Iza nacionalne kulture ovde treba videti nerešeno srpsko nacionalno pitanje, odsustvo jedinstvenog srpskog političkog i kulturnog prostora, blokadu svih nacionalnih programa koji su težili da reše ovu situaciju, odnosno koje su uvek zdušno minirali bilo vanbalkanski imperijalni, hegemonistički projekti, bilo balkanski, susedni narodi koji su u slamanju i fragmentaciji srpskog etničkog i kulturnog korpusa videli jemstvo svoga identiteta i svog političkog,uglavnom vazalnog, statusa - ukazao je Trivo Inđić.Ćosić je u govoru na Kolarcu podsetio i na "dva i po miliona Srba" koji su dali živote za "svoje oslobođenje i ujedinjenje", smatrao je da ta tekovina, političkog, etničkog i kulturnog jedinstva mora da se odbrani.Smatrao da su naivne i licemerne tvrdnje o bezopasnosti nacionalizma manjih naroda, navodići "šiptarski" i slovenački narod. On je optužio srpske komuniste da ne razlikuju slobodarske tradicije i ciljeve svoje nacionalne kulture, od njima suprotnih paradigmi, te da nipodaštavaju vrednosti koje ne razumeju, nameću kompleks nacionalne krivice svom narodu, krivotvore istorijske činjenice, kleveću i podmeću, prekrštavaju mrtve, psuju prošlost kao takvu...Komunistima na vlasti se nije dopalo ni ono što je Ćosić izgovorio na 64. godišnjoj skupštini SKZ 17. maja 1971. u Beogradu, a u knjizi objavio pod naslovom "Porazi i ciljevi". U tom govoru je poručio da "od knjiga i izdavačke delatnosti važniji duh koji Zadruga nosi, vrednosti koje zastupa, ciljevi kojima teži". Za ta stremljenja Ćosić je rekao da su bila neraskidivo vezana sa izmenjenim stanjem duha i novim okolnostima u kojima se razvijala kultura srpskog naroda, jer su važni nacionalni i kulturni ciljevi "iskazivani na bojištima i stratištima, u tamnicama i logorima", plaćani najvišom cenom, "suštinski prekrojeni i porečeni". Ćosić je u govoru optužio vlast za najdublje i najdalekosežnije promene mimo volje naroda i intelektualne elite, teško uporedive sa bilo čim sličnim u Evropi. Optužio ih je za poricanje "važnih istorijskih obećanja" i gušenje kolektivnog stvaralačkog duha srpskog naroda.Ćosić je naglasio da se delatnost SKZ u posleratnom periodu sužavala samo na Republiku Srbiju, što nije odgovaralo opsegu čitavog srpskog etničkog prostora u Jugoslaviji.- Taj problem se posebno aktuelizovao napuštanjem centralističke paradigme i novim ustrojavanjem Jugoslavije. Time se ozbiljno dovodi u pitanje pravo na ispoljavanje duhovne celokupnosti srpskog naroda, segmentira istorijsko i sadržajno jedinstvo srpske kulture - objasnio je Ćosić ukazavši da su to srpsko "kulturno-duhovno" jedinstvo, nezavisno od granica ili prostorne razuđenosti, u modernoj istoriji, osim Saveza komunista, jedino još osporavali Austrougarska i Hitlerov Treći rajh.Ćosić je tada podsetio da nijedan programski dokument KPJ/SKJ od 1941, nije ideološki ili legislativno osporio neotuđivo pravo na negovanje i razvoj kulture srpskog naroda kao celine, jer je federalno uređenje tumačeno kao oblik demokratske integracije srpskog etničkog prostora. Optužujući vlast za nedoslednost i neprincipijelnost, ukazao je da su se proklamovani principi značajno razilazili sa delatnom političkom praksom u realnosti:- Srbi su se posle 1945, u vlastitom naivnom uverenju, kao najpotpunijoj emanaciji jugoslovenskog socijalističkog idealizma, odricali svoje nacionalne posebnosti, uz istodobno potiskivanje, prećutkivanje ili nedovoljno isticanje celokupnosti kulturne svesti nacije i premalo težili za potvrđivanjem jedinstva srpske kulture bez obzira na republičke i teritorijalne podele i granice. Takva štetna politika znanih činilaca dovela je do ozbiljnih posledica, pre svega do redukcije srpske nacionalne kulture u granice današnje Republike Srbije, dok insistiranje na celini nacionalne kulture Srba, nezavisno u kojoj republici se razvijala, neki moćni ljudi ocenjuju kao velikosrpstvo. Takav odnos prema srpskom narodu doveo je do rastakanja celovite kulturne svesti, njegove istorijske regresiju i ponovnog bavljenja nacionalnim pitanjem za koje se verovalo da je davno rešeno.Ćosić je osudio anatemisanje ljudi, koji nisu prihvatali takvu politku vlasti, kao "velikosrpskih nacionalista", "centralista"... On je u ime SKZ na čijem čelu je bio, pozivajući se na pravo na otpor takvoj politici, zatražio jemstva za prava Srba koji ne žive u Srbiji, na "slobodno ispoljavanje pripadnosti svojoj nacionalnoj kulturi u celini", jer takva "kulturna prava" ne mogu biti uskraćivana nikome. ZABRANA I NALOGODAVCIRASPOLOŽIVI dokumenti ni danas ne omogućavaju da se tačno osvetle putevi zabrane knjige "Moć i strepnje". Nije poznato ni zbog čega je od objavljivanja knjige do napada prošlo više meseci, zašto je "afera" pokrenuta tek pošto je knjiga postigla zavidan uspeh u javnosti i za samo nekoliko meseci posle prvog izdanja, u decembru iste godine, doživela i drugo. Čak se ni sa sigurnošću ne može reći ko su bili nalogodavci. Trivo Inđić ih je video na veoma različitim nivoima vlasti. Pominje se nalog lično Josipa Broza Tita, zatim i partijska komisija Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije. Ćosić je u dnevniku tvrdio da je direktiva stigla iz Gradskog komiteta Saveza komunista, odnosno Opštinskog komiteta SK Palilula. Inđić, međutim, navodi da je Ćosić kasnije saznao da je nalog došao direktno iz Titovog kabineta.PORICANjE PRAVA NA JEZIK U HRVATSKOJPAŽNjI Dobrice Ćosića nije izmakao ni položaj Srba van Srbije, posebno u Hrvatskoj: - Srpski narod još nije etnički homogena celina i ne živi u jednom državno-političkom obliku, odnosno federalnoj republici. U hrvatskom društvu se razvila politička tendencija, koja prećutkuje ili čak poriče pravo Srbima da jezik kojim govore nazivaju svojim imenom - upozoravao je Ćosić. - Negira im se pravo da ravnopravno sa Hrvatima izražavaju i potvrđuju svoj nacionalni individualitet.

Nastavak na Večernje novosti...