Izvor: RTS, 03.Jun.2020, 15:38
Oživljavanje pacifičke nuklearne golgote
Nagoveštaji iz Vašingtona da SAD razmatraju povlačenje iz Sporazuma o opštoj zabrani nuklearnih proba izazivaju veliku zabrinutost u azijsko-pacifičkom regionu, gde je između 1946. i 1996. u mirnodopskim uslovima detonirano više od 300 nuklearnih bombi.
U drugoj polovini maja u javnost je procurila vest da je na sastanku državnog >> Pročitaj celu vest na sajtu RTS << vrha i bezbednosnih agencija održanom 15. maja u Vašingtonu razmatrana mogućnost američkog povlačenja iz Sporazuma o opštoj zabrani nuklearnih proba (CTBT) iz 1996.
Kao izgovor za to, javljaju američki mediji, navode se potreba za razvojem novih tipova nuklearnog oružja i teškoća koju za takvu modernizaciju predstavlja nemogućnost njihovog testiranja, te uverenje američkog rukovodstva da Rusija i Kina, uprkos sporazumu, tajno sprovode probe nuklearnog oružja male snage – dugogodišnja optužba koja je ponovljena u aprilskom izveštaju američkog Stejt departmenta o tome koje zemlje se u kojoj meri pridržavaju pomenutog sporazuma postignutog pod okriljem Ujedinjenih nacija.
Mada, kako piše Vašington post, Bela kuća za sada nije donela odluku o povlačenju iz sporazuma, i samo pominjanje te mogućnosti u azijsko-pacifičkom regionu izazvalo je veliku zabrinutost jer bi takav potez mogao da podstakne i druge nuklearne sile da obnove sopstvene probe i ohrabri Severnu Koreju u njenim nastojanjima da usavrši svoj atomski arsenal, te tako pokrene novu trku u nuklearnom naoružanju nalik onoj u višedecenijskom Hladnom ratu.
Trusno nuklearno područjePacifik, odnosno, preciznije, Japan je prvo i jedino mesto na Zemaljskoj kugli na koje su bačene nuklearne bombe sa svesnom namerom da se uništi ljudski život – činjenica koja je poznata i većini osnovaca širom sveta.
Danas je, međutim, daleko manje poznato da su zemlje Pacifika velike žrtve Hladnog rata i trke u nuklearnom naoružanju, odnosno, da su tokom pet decenija od 1946. do 1996, SAD, Francuska i Velika Britanija u Tihom okeanu, uključujući tu i Australiju, detonirale neverovatan broj od najmanje 315 atomskih i hidrogenskih bombi, od koji su neke bile više stotina puta jače od onih kojima su u avgustu 1945. razoreni Hirošima i Nagasaki.
Naime, nakon što su prisilili Japan na kapitulaciju, Amerikanci, koji su krajem rata zaposeli gotovo ceo Pacifik, u njemu su, između 1946. i 1962, obavili čak 105 atmosferskih i podvodnih nuklearnih proba.
Prvi takvi testovi posle završetka rata izvršeni su na atolu Bikini, koralnom grebenu u sastavu Maršalskih ostrva, u julu 1946. U razmaku od nešto više od tri nedelje, detonirane su dve nuklearne bombe – jedna na maloj nadmorskoj visini od 158 metara, a druga na dubini od 27 metara pod površinom vode, sa ciljem da se proceni šteta koju ta vrsta oružja može da nanese pomorskim flotama, zbog čega je u tim probama korišćeno 90 isluženih brodova iz Drugog svetskog rata nakrcanih svinjama i drugim životinjama.
To su bile fisione naprave čija je snaga bila ekvivalentna energiji koja se oslobađa eksplozijom 22 kilotona TNT-a, odnosno, bombe koje su po razornoj moći bile slične onim koje su sravnile zlosretne japanske gradove Hirošimu i Nagasaki.
Ti prvi posleratni testovi u Pacifiku bili su, može se reći, logistički poduhvat epskih razmera jer je u njima učestvovalo više od 240 američkih plovila sa 42.000 vojnika, inženjera i naučnika, koji su se bavili infrastrukturnim radovima, postavljanjem meta i uređaja, osmatranjem i merenjima efekata eksplozije.
Već sledeće, 1947. godine, Sjedinjene Američke Države su postigle sporazum sa Ujedinjenim nacijama kojim im je na upravu prepušteno preko 2.000 mikronezijskih ostrva i ogromna morska površina od gotovo osam miliona kvadratnih kilometara u Tihom okeanu.
To je Vašingtonu omogućilo da po sopstvenoj volji postupa sa plavim prostranstvom koje je prethodno bilo pod japanskom okupacijom i koje su američke trupe zauzele tokom rata u svom teškom pohodu na sever, koji je počeo 1942. sa Gvadalkanala, najvećeg iz lanca Solomonskih ostrva, nedaleko od Papue Nove Gvineje i australijskog kontinenta.
Najsnažnija bomba koju su SAD ikada testirale u realnim uslovima, i prvo hidrogensko oružje koje je ta država isprobala, snage čak 15 megatona, takođe je izručena na Bikini, atol iz lanca Ralik, čiji su se malobrojni stanovnici pre prisilnog raseljavanja četrdesetih godina prošlog veka bavili ribolovom, izradom kanua i zemljoradnjom.
Inače, samo taj živopisni lanac atola okruženih vodama tirkizno-plave i kameno-zelene boje poslužio je kao apokaliptično poprište za čak 23 monstruozne eksplozije, koje su od Pacifika, inače poznatog po brojnim razornim zemljotresima i vulkanskim erupcijama, napravile i pravo nuklearno trusno područje.
Prve kritike nuklearnih proba u PacifikuEksplozija 1954. godine, ispostavilo se, bila je znatno jača nego što su Amerikanci očekivali, te je zahvatila dva puta veći prostor od onog predviđenog za taj po čovečanstvo mračni eksperiment dalekosežnih posledica kojim je u upotrebu uvedena hidrogenska bomba – sredstvo znatno veće razorne moći od atomske.
Radijacija je preplavila i ostrva koja nisu bila evakuisana izloživši lokalno stanovništvo višedecenijskim mukama. Takođe, udarni talas je radioaktivnom prašinom zasuo japanski ribarski brod Daigo Fukurju-maru (japanski: "Srećni zmaj br. 5"), čiji su mornari potom oboleli od akutne radijacione bolesti, iskazujući tipične simptome kao što su mučnina, krvarenje desnih i drastično smanjenje broja belih krvnih zrnaca.
Budući da je sećanje na nuklearno bombardovanje Hirošime i Nagasakija i dalje bilo vrlo sveže, taj incident izazvao je burne reakcije u Zemlji izlazećeg sunca – iz Japana su tada potekle brojne incijative za zabranu nuklearnih proba.
Takođe, u zemlji se javio veliki unutrašnji otpor prema tada aktuelnom pitanju uvođenja nuklearne tehnologije u proizvodnju električne energije, a incident je dao i novi impuls protestima protiv kolektivnog bezbednosnog sporazuma koji je Tokio dve godine ranije potpisao sa Vašingtonom.
Sudbina japanskih ribara probudila je interes medija, pa je na površinu isplivala činjenica da je, moguće, čak stotinjak ribarskih brodova bilo ozračeno prilikom eksplozije američke hidrogenske bombe. S tim se javila i zabrinutost da bi ulov koji je dospevao na trpeze u Japanu i drugim državama na obodu Pacifika mogao biti kontaminiran zbog učestalih nuklearnih proba.
Stradanje japanskih mornara tako je svratilo pažnju ne samo domaće, već i šire javnosti u azijsko-pacifičkom regionu, na posledice proba po zdravlje ljudi i životnu sredinu u oblastima Tihog okeana koja su se tada smatrala civilizacijski i ekološki nebitnim s obzirom na svoju veliku udaljenost od kontinenata i oskudnu naseljenost.
Nuklearni imperatoriPotpisivanjem Sporazuma o delimičnoj zabrani nuklearnih proba 1963, koji se odnosio na detonacije u vazduhu, prestali su američki testovi u Pacifiku – ta globalna supersila nastavila je sa probama na svojoj teritoriji, uglavnom u pustinji u državi Nevada, sve do 1992, kada ih je u potpunosti obustavila.
Međutim, dok je fokus trke u nuklearnom naoružanju tokom Hladnog rata bio na SAD i Sovjetskom Savezu, stare zapadne kolonijalne sile, Francuska i Velika Britanija, iako u političkom i vojnom opadanju u odnosu na period pre Drugog svetskog rata, činile su sve što je bilo u njihovoj moći da kroz razaranje i zagađivanje Pacifika, razviju svoju vojnu silu do mere koja bi im omogućila da nastave da budu važni svetski igrači u nadmetanju za dominacijom nad trećim svetom.
Rekorder u urnisanju Pacifika, zapravo, nije SAD, već Francuska, koja je u svojim rajskim kolonijama u Tihom okeanu, poznatim pod nazivom "Francuska Polinezija", među kojima se kao pravi krunski dijamanti ističu Tahiti i Bora Bora, sprovela čak 193 atmosferske i podzemne probe, i to na atolima Mururoa i Fangataufa.
Francuzi su radioaktivne čestice uranijuma i plutonijuma, cezijuma i stroncijuma najpre "posejali" u Sahari. Međutim, za razliku od tih nuklearnih proba u Alžiru ranih šezdesetih, koje su obustavljene posle nekoliko godina jer je severnoafrička kolonija stekla nezavisnost, francusko nuklearno "oranje" Tihog okeana trajalo je pune tri decenije i okončano je tek 1996, kada je Pariz potpisao CTBT, nakon puno godina medijskog, političkog i ekonomskog pritiska koji je trpeo u Pacifiku usled delovanja nevladinih organizacija poput Grinpisa i diplomatskog angažovanja Novog Zelanda i Australije, koji su oko sebe okupili i male ostrvske države južnog Pacifika koje su direktno bile izložene posledicama francuskih proba.
Po pisanju Parizijena, francuske nuklearne probe u Tihom okeanu ozračile su oko 126.000 ljudi, francuskih vojnika i lokalnih stanovnika. Proba u julu 1974. godine, na primer, zasula je najnaseljenije i među turistima najpopularnije ostrvo Francuske Polinezije Tahiti, udaljeno oko 1.250 km, radijacijom koja je bila 500 puta veća od dozvoljene, dok je kišnica na ostrvu Mangareva, nekoliko stotina kilometara udaljenom od epicentra prve eksplozije francuske nuklearne bombe u Pacifiku 1966, sadržala čak 11 miliona puta već količinu radioaktivnih elemenata nego što je normalno.
Velika Britanija je dala svoj doprinos toksičnom nuklearnom miksu u Pacifiku sprovođenjem devet atmosferskih proba na ostrvima Gilbert (današnji Kiribati) i ostrvima Elis (današnji Tuvalu). Vojska Ujedinjenog Kraljevstva tokom pedesetih i ranih šezdesetih godina detonirala je i 12 nuklearnih bombi u Australiji, uz odobrenje i saradnju domaće vlade, ali bez znanja medija i stanovništva.
Od devedestih godina na ovamo, nuklearne probe u azijsko-pacifičkom regionu vršila je samo jedna država – Severna Koreja. Ona je to učinila šest puta na svojoj teritoriji, u podzemnom kompleksu na severoistoku zemlje, u periodu od 2006. do 2017.
Zabrinutost za budućnostS obzirom na to da su se kineske nuklearne probe vršene u provinciji Sinđijang, prema granici sa Mongolijom i bivšim sovjetskim republikama u centralnoj Aziji, eventualni novi talas trke u nuklearnom naoružanju bi za azijsko-pacifički region, kada su probe u pitanju, verovatno značio intenziviranje severnokorejskog nuklearnog programa, a moguće i obnavljanje eksperimentalnih aktivnosti zapadnih nuklearnih sila.
Vojno-politički, on bi mogao i da dovede do uključivanja država koje se osećaju ugrožene napretkom Pjongjanga u razvoju nuklearnih bombi, Južne Koreje i Japana, u mali klub zemalja koje poseduju to stravično naoružanje.
Za razliku od četrdesetih, pedesetih, šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, kada je u Pacifiku izvršeno mnoštvo atmosferskih i podvodnih proba, prestanak važenja međunarodnog sporazuma o zabrani nuklearnih testova, u današnjim uslovima bi značio obnavljanje podzemnih proba, koje su manje štetne po životnu sredinu i zdravlje ljudi.
Ipak, usled problema globalnog zagrevanja i klimatskih promena, ekološka svest medija, običnih građana, pa i političara, danas je na osetno višem nivou nego devedesetih godina kada su prestale nuklearne probe u Tihom okeanu.
Otud bi pritisak javnosti na vojne planere verovatno bio veći nego u prošlosti, te zemljotresi, klizanje zemljišta i urušavanje morskog dna, cunamiji i manji izlivi radioaktivnih aerosola koje izazivaju podzemne probe ne bi bili tolerisani koliko pre, pogotovo s obzirom na to da sećanje na nuklearni incident u Fukušimi još nije izbledelo.
A to je samo ekološki aspekt problema. S obzirom na složenost i osetljivost bezbednosne situacije na Korejskom poluostrvu, na jačanje kineskog ekonomskog i političkog uticaja na pacifičke ostrvske države, te na sučeljavanje Pekinga i Vašingtona u Južnom kineskom moru i Tajvanskom moreuzu, obustavljanje moratorijuma na nuklearne probe u azijsko-pacifičkom regionu bi u vojno-političkom, pa shodno tome i u ekonomskom pogledu, nesumnjivo doveo do duboke krize i velike neizvesnosti.
.jpg)
