Izvor: SrbijaDanas.com, 23.Apr.2021, 15:33

U SUSRET NAJRADOSNIJEM HRIŠĆANSKOM PRAZNIKU: Vaskrs ili Uskrs, Hristos vaskrse ili voskrese - šta je pravilno reći?

Jezička nedoumica koja muči mnoge

Uskrs je među vernicima poznat kao najveći hrišćanski praznik, a među filolozima i ljubiteljima jezičkih nedoumica kao dan kad se pokreće najviše rasprava oko toga kako se šta kaže.

Hristos voskrese, Hristos vaskrse, Hristos vaskrs, Hristos vaskrese ili Hristos voskrse - znate li šta je pravilno?

Da rešimo odmah sve dileme, ono što je najvažnije jeste da čestitate iskreno. Takvu čestitku prihvatiće >> Pročitaj celu vest na sajtu SrbijaDanas.com << svaki istinski vernik, kako god da ste je formulisali, pa makar to bilo i "zapadnjački", odnosno "katolički" - srećan Uskrs.

Svi drugi oblici su nastali pod uticajem kulturnih i vremenskih tradicija koji su se ukrštali na ovim prostorima, pa je tako "Uskrs" srpsko narodno ime, Vaskrs stari srpski književni i crkveni naziv, a Voskresenije današnje srpsko crkveno.

Ali šta na sve ove nedoumice kaže gramatika?

Prema opšteprihvaćenom rečniku Matice srpske, najpravilnije bi bilo reći: "Hristos vaskrse", međutim, sasvim je u redu i "Hristos voskrese".

Kako je onda nastala najveća jezička dilema u Srblja - Vaskrs ili Uskrs? Da krenemo ispočetka…

Izvorni oblici reči kao što su Vaskrs, Vaskrsenije, Vaskrsnuti, Vaskrse potiču iz starog srpkog crkvenog i književnog jezika. Ove reči u prevodu označavaju uskrsnuće, odnosno ustajanje iz mrtvih i ponovno oživljavanje.

Takozvani srpskoslovenski jezik, odnosno srpska redakcija staroslovenskog jezika, nastala je u vreme kada su Srbi primili slovensko bogosluženje i slovensku pismenost, tokom 10. veka. Od tada pa do prvih decenija 15. veka, Srbi su pomenute reči izgovarali sa poluglasnikom iza početnog "V", a od 15. veka pa nadalje izgovaraju ih sa "A". Dakle to je reč Vaskrs.

Negde od sredine 18. veka do danas ruskoslovenski jezik se upotrebljava u Srpskoj pravoslavnoj crkvi kao zvaničan crkveni jezik. U tom crkvenom jeziku reči o kojima govorimo izgovaraju se na ruski način, sa "O" u prvom slogu, Voskresenije, Voskresnuti, Voskrese.

Reč Uskrs, s druge strane, pripada srpskom narodnom jeziku, u kojem je u veoma davno vreme početno "U" dobijeno od starog početnog "V".

Da je razlika između reči Uskrs i Vaskrs zapravo političkog karaktera piše u Srpskom jezičkom priručniku, čiji su autori Pavle Ivić, Ivan Klajn, Mitar Pešikan i Branislav Brborić. Tu kaže da postoji veliki broj hrvatskih reči čije preuzimanje ne dolazi u obzir, ali i da je broj takvih reči donekle i veštački povećan poslednjih godina, politički motivisanim (mada sasvim nenaučnim) tvrdnjama da je tobože "domovina" hrvatski, a samo otadžbina srpski, ili da "hrvatske" oblike Uskrs, uskršnji treba zameniti "srpskim" Vaskrs, vaskršnji.

Ipak, u Pravopisu srpskog jezika piše da, iako se obe reči koriste u srpskom književnom i narativnom izrazu, izvesne razlike postoje. One su stilskog karaktera, pa je tako prefiks "vas" svečaniji, a prefiks "us" pripada stilski neutralnom standardu.

Tako da je potpuno ispravno i u duhu našeg srpskog jezika i pravoslavlja čestitati i Usrks, kao i Vaskrs.

Nastavak na SrbijaDanas.com...