Izvor: Večernje novosti, 23.Nov.2017, 20:06   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Vojvođanske priče: Dame Srbiji pripojile Vojvodinu

Pet Subotičanki među ženama koje su prvi put u Evropi dobile pravo glasa. Sedam nežnih ruku uticalo na tok istorije. Dok su Klara Cetkin i Roza Luksemburg samo sanjale, naše žene utrle put emancipaciji DOŠLO je vreme da Srbi, Bunjevci i ostali Sloveni u Bačkoj, Banatu i Baranji odluče slobodno, po svojoj volji, u kojoj državi žele da žive. Toga radi, sastaće se u Novom Sadu, 25. novembra u 11 časova Narodna Skupština...”PROČITAJTE JOŠ: Srbi stvarali hrvatsku >> Pročitaj celu vest na sajtu Večernje novosti << državu Ovako je pre 99 godina “Srpski list” u Novom Sadu pozvao srpski i bunjevački živalj severno od Save i Dunava da učestvuje u velikom događaju, koji će, kako se kasnije pokazalo, preusmeriti tok istorije na ovim prostorima. Izabrali su prečani 757 svojih predstavnika, a rame uz rame sa Jašom Tomićem, sveštenikom Blaškom Rajićem i drugim poslanicima, o sudbini svog naroda odlučivalo je i sedam uglednih dama. Prvi put, ne samo u našoj, nego i u evropskoj istoriji, žene su dobile pravo glasa i imale mogućnost da mišljenje ukrste sa narodnim tribunima, i to u vreme kada su Klara Cetkin, Roza Luksemburg i druge Evropljanke, borci za prava žena, o tome mogle samo da sanjaju.PROČITAJTE JOŠ: Nađen nadgrobni spomenik star 500 godina (FOTO) Jače nego iko, Milica Tomić, Mara Malagurski, Mara Jovanović, Katica Rajčić, Olga Stanković, Anastazija Manojlović i Manda Sudarević utrle su put emancipaciji “slabijeg” pola i očitale lekciju tadašnjoj evropskoj javnosti.PROČITAJTE JOŠ: Otkriće koje bi moglo da promeni istoriju ljudske evolucije - Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena bila je najdemokratskiji način donošenja odluke, i to po sistemu na hiljadu duša jedan predstavnik, jedan čovek jedan glas, a pravo glasa imali su svi punoletni građani. Do tada su u Austrougarskoj pravo glasa imali samo vinilni građani, odnosno, oni koji su plaćali porez - objašnjava istoričar Zoran Veljanović, jedan od osnivača budućeg muzeja prisajedinjenja u Novom Sadu. - Pre same Skupštine, građani 211 političkih opština odabrali su svoje predstavnike, značajne ličnosti iz svog miljea. Tako je izglasano i sedam dama, koje do tada nisu bile politički, već društveno aktivne, i to radeći u dobrotvornim i kulturnim ustanovama. Katica Rajčić Novi Sad je tako odabrao Milicu Tomić (1859-1944), kćer Svetozara Miletića i izabranicu radikala Jaše Tomića, kojoj je očigledno političko i rodoljubivo delanje bilo porodično utemeljeno. Rođena u vreme zamaha nacionalne borbe Srba u Habzburškoj monarhiji, dobila je ime po Milici Stojadinović Srpkinji i još u ranoj mladosti postala pouzdana očeva politička saradnica. Ukus politike okusila je sa nepunih 20 godina, kada je za vreme očevog tamnovanja vodila njegovu korespondenciju i objavljujući članke u “Zastavi”. Hrabra i energična potom pokreće časopis “Žena”, koji je podsticao žensko stvaralaštvo u svim sferama života. Sa drugog kraja Vojvodine, iz tada predalekog Pančeva, u salu hotela “Grand” u srcu Srpske Atine, došla je Mara Jovanović (1853-1939), supruga čuvenog pančevačkog izdavača Kamenka Jovanovića, koji je ceo život posvetio borbi za svesrpsko ujedinjenje. U toj borbi pretekla ga je smrt 1916, ali je njegov san dosanjala Marija, upamćena kao veliki rodoljub i dobrotvor, koja je 1928. svoju kuću u današnjoj Ulici vojvode Bojovića 15 zaveštala Dobrovoljnoj zadruzi Srpkinja pančevačkih. Glasove za bezuslovno prisajedinjenje Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji dalo je i pet Subotičanki - Srpkinje Olga Stanković i Anastazija Taza Manojlović i Bunjevke Mara Malagurski Đorđević, Katica Rajčić i Manda Sudarević.“Srpski list” najavio istorijski događaj Najpoznatija među njima bila je Mara Malagurski Đorđević (1894-1977), koja vodi poreklo iz bogate porodice koja je iznedrila veleposednike i gradonačelnika Subotice. Obrazovala se u Štrosmajerovom internatu u Đakovu, a prve pesme objavila je pod pseudonimom “Nevenka” u časopisu “Neven”. Ne skrivajući radost zbog oslobođenja 1918, organizovala je šivenje crveno-plavo-belih trobojki, kojima je 13. novembra u Subotici dočekana srpska kraljevska vojska. Svog budućeg muža, artiljerijskog poručnika Dragoslava Đorđevića, koji je u više navrata bio veliki župan Subotice, upoznala je u odeljenju za cenzuru, gde je radila po oslobođenju. Posle stvaranja Kraljevine SHS, Mara je nastavila da se bavi književnošću. Njeno delo “Bunjevački običaji” izvedeno je na otvaranju Bunjevačke prosvetne matice 1926. godine, a pripovetka “Vita Đanina” o teškom životu žene ravnice, kojoj rad i nesreća izjedaju život, ovenčana je nagradom “Cvijeta Zuzorić” i prvom nagradom Srpske akademije nauka. Zbog odmerenog stava i nesvakidašnje inteligencije, bila je rado viđena na dvoru kralja Aleksandra i kraljice Marije, kojoj je poklonila staru tradicionalnu bunjevačku nošnju. Kraljica Marija je haljine od lionske svile obukla na Velikoj sveslovenskoj zabavi Kola srpskih sestara, priređenoj u Beogradu 1934. O ostalim ženama se zna manje. Manda Sudarević bila je supruga Vranje Sudarevića, velikog župana Subotice i člana Ustavotvorne skupštine SHS. Kao žena lekara, i sama je dosta znala o medicini, a upamćena je po velikom zalaganju u obnovi subotičke bolnice posle Velikog rata. Milica Tomić: Moda i politika mogu zajedno Stranice zavičajne istorije prilično su šture i o Olgi Stanković, za koju se zna samo da je bila supruga Vojislava Stankovića, direktora Hrvatske zemaljske banke u Subotici, koji je i sam prisustvovao zasedanju u Novom Sadu. Bila je aktivna članica Dobrotvorne zadruge Srpkinja u Subotici i odmah po dolasku srpske vojske angažovala se na lečenju vojnika.Hotel “Grand” u srcu Srpske Atine Katica Rajčić je bila supruga Aleksandra Rajčića, koji će kasnije biti zamenik gradonačelnika Subotice, a kao i Mara, bila je izuzetno aktivna u očuvanju jezičkog blaga Bunjevaca. Ne samo da je čuvala napisano, već je i sama pisala, a postoji podatak da je Tetuš, kako su je sugrađani zvali, gostovala na Radio Beogradu i pevala bunjevačke pesme.Manda Sudarević Posle Velike narodne skupštine, poslanice uglavnom više nisu učestvovale u političkom životu. Pored toga što su bile uzorne supruge i brižne majke, svoje vreme posvetile su organizovanju dobrotvornih priredaba, pa čak i izbora za mis, radu u Narodnoj kuhinji, Dobrotvornoj zadruzi Srpkinja, Srpskoj čitaonici, Pevačkom društvu, pomagale i hranile sirotinju, školovale mlade i talentovane sugrađanke... Od njihovog poimanja emancipacije, žene danas mogu mnogo da nauče.Poslednja u bisernoj niski dama aktera ovog velikog događaja, a koje su po mnogo čemu bile ispred svoga vremena, bila je Anastazija Manojlović, snaha jedne od najuglednijih i najimućnijih subotičkih porodica. Bila je supruga Vladislava, koji je sa braćom Dušanom i Jovanom takođe bio poslanik Velike skupštine. U svedočenjima o pripremama za prisajedinjenje, zabeleženo je da se u njihovom domu, velelepnoj palati u centru grada, spremao odlazak u Novi Sad. Oslobođenje Novog Sada, srpska vojska ulazi u grad kroz Dunavsku ulicu DEMOKRATIJA SA BALKANA UČEŠĆE žena u izbornom procesu naišlo je na različita reagovanja širom Evrope. - Mnogima taj primer sa Balkana nije odgovarao. Liberalnije struje, na primer u Nemačkoj, pozdravljale su ovaj demokratski potez, dok su zatvorenija društva bila protiv - objašnjava profesor Veljanović. Posle Velike narodne skupštine žene nisu dobile pravo glasa, iako su na tome insistirale pojedine partije. Bila je to, očigledno, odviše napredna ideja za to doba. Priliku da učestvuju u političkom životu dame su dobile 1945.
Pogledaj vesti o: Subotica

Nastavak na Večernje novosti...