Izvor: Večernje novosti, 13.Sep.2017, 12:45   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Beogradske priče: Grocka i njene bezbrojne tajne

Naselje na desnoj obali Dunava svojom starinom doseže duboko u antiku. Na Adi Singi zabeleženi sukobi Avara i Vizantinaca, Stara čaršija svila se uz sam rimski put. Veliki rimski kamenovi iz Brestovika PRVO pominjanje slovenskog naselja Gardec zabeleženo je davne 878. godine, pa današnji stanovnici Grocke osnovano misle da žive u mestu koje ima jednako burnu istoriju kao i sam Beograd. Tragovi naseobina na teritoriji današnje opštine Grocka datiraju još s početka >> Pročitaj celu vest na sajtu Večernje novosti << neolita (mlađeg kamenog doba) od kojih je najpoznatije Arheološko nalazište "Belo brdo" u Vinči, centar vinčanske kulture. Grocka se navodi i kao jedan od nekada važnih rimskih punktova na Dunavu. Kao naselje, pominje se u devetom veku, da bi prema turskim popisima s početka 16. veka bila upisana kao varošica.PROČITAJTE JOŠ: Beogradske priče: Arije od Teksasa do Zabele - Značaj Grocke raste, da bi početkom 19. veka bila sedište istoimenog sreza, carinarnice i drugih ureda - kažu Zorica Atić, iz kulturnog centra ovog mesta, i arheolog Rade Milić. - Procvatu ovog jedinog gradića u beogradskom okrugu najviše doprinosi porodica Garašanin, a ime čuvenog Gročanina i državnika Ilije Garašanina nose škola i biblioteka u Grockoj. Ada Singa Ovo naselje od 1955. godine postaje jedna od 17 beogradskih opština, a jedna od malo poznatih teritorijalnih zanimljivosti je i ta da se polovina današnjeg Beograda nalazi na nekadašnjoj teritoriji Grocke - grad se u 20. veku širio na račun gročanskih voćnjaka i njiva. Mladi Ilija Garašanin je početkom 19. veka prvu državnu službu dobio kao gročanski carinik na udaljenoj rečnoj granici Grocke - u Višnjici. - Gročanska ada, duga tri, a široka pola kilometra, jedno od najvećix pošumljenix područja grada Beograda i ujedno jedna od najvećih rečnih ada - dodaje Zorica Atić. PROČITAJTE JOŠ: Beogradske priče: Od Balkanske do Beogradske - Danas je omiljeno mirno mesto za ribolovce, a nekada je bila poprište mnogih borbi. Na tom mestu, koje je profesor arheologije Jovan Kovačević locirao kao ostrvo Singa, veliki vizantijski vojskovođa, strateg Prisk, na sigurno je od avarskih napada sklonio flotu dromona. To je bila posebna vrsta brodova. Nakon neuspelih pregovora, koje je Prisk vodio baš sa jednog od pomenutih dromona, usledio je žestok odgovor, napad vizantijske rečne flote na uzurpatore Singidunuma. Avari su postavili obruč od kola oko celog grada pokušavajući da se odbrane, ali nije uspelo. Napadnuti su usred bitke s leđa, od strane preostalih naoružanih stanovnika Singidunuma koji su ih oterali. Avari su se bacili u beg, a carska vojska je ušla u Beograd i odmah počela obnovu grada.Zorica Atić i Rade Milić Stara čaršija Srce gročanske varoši, u dokumentaciji poznato kao Gročanska čaršija, nekada je bilo deo Rimskog puta i Carigradskog druma, najvažnijih puteva oko kojih je i formirano naselje nastalo od vojnih utvrđenja, a potom centar gročanske nahije i sreza.PROČITAJTE JOŠ: Beogradske priče: Doba koje vatra nije progutala - Ovaj poslovno-administrativni centar Grocke je zaštićena prostorna kulturno-istorijska celina od velikog značaja za Srbiju - naglašava Atić. - Oduvek glavna ulica ujedno je i najstarija ulica, u Grockoj, a prema svom značaju, u rangu je zaštićenih prostornih celina Kosančićevog venca u Beogradu i starog jezgra Zemuna. Interesantno je da je druga po redu zaštićena ambijentalna celina u Beogradu, odmah nakon Knez Mihailove ulice. Da je korišćena od samog svog nastanka kao trgovački i poslovni centar, svedoče očuvane stare kuće od kojih najstarija potiče iz sredine 18. veka. Za nju se priča da je nakada bila turski han. U Čaršiji je očuvano i par udobnih i prostranih stambenih kuća varoškog tipa, sa više prostorija i drvenom terasom-doksatom, čiji su vlasnici bili imućni trgovci i zanatlije. Deo je karakterističnog ambijenta srpskih varoši 18. i 19. veka i značajno dostignuće narodnog neimarstva. Potom nas šetnja ovim naseljem vodi u mnogo stariju prošlost i neka od njenih znamenja. - Da život u Grockoj na svakom koraku piše istorijske romane, svedoče i kamenovi iz Brestovika, velikih dimenzija, koji su, naočigled svih, niz godina stajali na lokalnom autobuskom stajalištu kraj Smederevskog puta - nastavlja priču arheolog Rade Milić. - Tek poneki meštanin je čekajući prevoz posumnjao da su ovi monolitni blokovi nešto više od običnih kamenih gromada. I tako su gabaritni kameni blokovi, koji su po svemu sudeći vredni arheološki nalazi, ostali da leže na autobuskoj stanici, gde su služili meštanima kao monumentalne kamene klupe pri čekanju prevoza.Lokalna priča dalje navodi da je kamene gromade tu nekako dovukao neko od meštana kada je na njih "naleteo" pri obrađivanju njive. A da su do poslednjeg momenta bili u funkciji potvrđuju meštani koji su i u trenutku odnošenja sedeli na njima. - Nakon što je jedan od tri kamena iz nepoznatog razloga pomeren sa mesta na kome je bio, iz razloga bezbednosti su preneti u dvorište Rančićeve kuće, i to zahvaljujući saradnji Centra za kulturu sa ažurnim rukovodstvom opštine Grocka - dodaju naši sagovornici. - Pretpostavlja se da su u pitanju delovi neke monumentalne građevine iz antičkog rimskog perioda. Na njima je primetna reljefna obrada, odnosno kamena plastika koja se kao venac nadovezuje na sva tri pronađena kamena. Moguće je da se radi o segmentima velike rimske građevine javne namene ili sakralne arhitekture iz najdalje četvrtog veka. Ako se ovo pokaže kao istinito, Beograd je bogatiji za saznanje o postojanju antičke građevine monumentalnih dimenzija - iz vremena najvećeg sjaja Singidunuma.Dromon / Ilustracija: Mika Lovre Rimska grobnica - Brestovik je čuven po jednom od najdragocenijih spomenika iz antičkog perioda na teritoriji Beograda i Srbije, koji je tako dobro očuvan da u njega može i da se uđe - podvlači Milić. - Kasnorimska grobnica nalazi se neposredno pored seoskog groblja, pa čak nekoliko grobnih mesta naleže na njen svod. Grobnica potiče iz trećeg ili četvrtog veka, i ima status zaštićenog kulturnog dobra od velikog značaja za Srbiju. - Nedovoljno je poznata široj javnosti, možda i zato što je smeštena na privatnom imanju porodice Milosavljević, čiji je predak 1895. godine sasvim slučajno i otkrio grobnicu. Vukašin Milosavljević je na svom imanju sadio šljivik, a grobnicu je otkrio tako što je u grobnicu - upao udarivši ašovom o njen tokom vremena oslabljeni svod. Možemo samo da zamišljamo kako se osećao i gde je mislio da je dospeo, ugledavši oko sebe kamene lavove i rimske genije smrti..."Tri usamljena Rimljanina" Vukašin je o svom neverovatnom nalazu obavestio vlasti i u Brestovik je došao Mihajlo Valtrović, kustos Narodnog muzeja iz Beograda, kako bi obavio prva stručna arheološka iskopavanja. Grobnica je ukopana u padinu brega, a sastoji se iz izduženog prilaza ispod čijeg stepeništa su bile dve figure rimskih genija smrti, središnjeg obrednog prostora sa dve bočne niše, i prostorije za sahranjivanje ispred koje su se nalazile skulpture lavova - čuvara ulaza. U kripti su bila smeštena tri zidana sarkofaga, sa ostacima (verovatno) vlasnika - vlastelina, njegove žene i deteta. - Za zidanje grobnice su bili korišćeni kamen, rečni obluci i čuvena pljosnata rimska opeka, vezana širokim slojem krečnog maltera - rimskog betona koji nema rok trajanja - zaključuje Milić, inače lider istraživačkog tima "andergrad". - Lokalna legenda kaže da je bilo potrebno nekoliko zaprežnih kola da bi se odnela u Narodni muzej sadržina grobnice, a na pitanje zbunjenog Vukašina šta sad on da radi, žandarmi su mu bacili novčić uz komentar - da za njega kupi uže kako bi se obesio. Narod, kome nije bila bliska antička arhitektura i vera sem pravoslavne, grobnicu je nazvao "Vukašinova crkva".Valtrović je rukovodio i kasnijim istraživanjima na ovom lokalitetu, detaljno je opisao nalaze i sproveo prvu konzervaciju i zaštitu grobnice od propadanja 1905. godine. Zavod za zaštitu spomenika kulture je restaurirao grobnicu 1964. godine. Na osnovu arheoloških nalaza i Valtrovićevih opisa, i studija arhitekte dr Gordane Milošević Jevtić, Centar za urbani razvoj je u okviru projekta "andergrad" uradio digitalnu trodimenzionalnu projekciju grobnice u Brestoviku. Rimska grobnica PAGANI I IKONE Tokom istraživanja kasnorimske grobnice u Brestoviku, naši sagovornici su je zatekli preplavljenu ikonama, tragovima sveća i pravoslavnim štivom. - Ovim hrišćanskim obeležjima nije mesto u jednom paganskom mauzoleju - ali vera ne zna za granice, pa molitva očigledno može biti upućena i iz hrama koji je služio mnogobožačkom rimskom posmrtnom kultu i obredima.Foto: S. Stanišić RAT KOJI SE NIJE DOGODIO Urbani istraživači posetili su Grocku u potrazi za skrovištima iz Drugog svetskog rata. Prema svedočenju meštana, skrovitih mesta kao što su zemunice i bunkeri u ovom kraju ima mnogo i nisu nasumično raspoređeni. - Ono što su istraživači povezali u jednu nit jeste da duž teritorije opštine Grocka postoji čitav niz tipskih mitraljeskih gnezda - objašnjava Milić. - Ove "čeke" gledaju na Dunav, a izgrađene su u posleratno doba, otprilike u periodu 1946-1952. godine, kada je Jugoslavija očekivala napad nekadašnjih saveznika Sovjeta. RITOPEČKA HEROJSKA FLOTA Dan oslobođenja Grocke obeležava se 17. oktobra kraj spomenika sa spomen-kosturnicom u Ritopeku, podignutog 1946. godine palim borcima NOV-a i savezničke Crvene armije. Uz njega su salivena još neka dragocena sećanja... - Meštanin Milivoje Matejić iz Ritopeka bio je i neznani junak sa Dunava - kaže Zorica Atić. - On je godinama, dokle god je bio živ, pričao svoju priču očevica i učesnika u borbama oktobra 1944. godine. Milivoje je zaslužan za "upad" crvenoarmejaca sa banatske strane Dunava, organizovavši za nekoliko sati herojsku flotu kojom su ruski vojnici prevoženi na ritopečku obalu reke. - Herojska "flota" bila je sačinjena od čamaca seljana, koji su danima i noćima pod okupatorskom paljbom prevozili ruski puk preko Dunava i time osigurali tok oslobodilačkih borbi za Beograd.Milivoje, kome je nakon oktobra 1944. godine doživotno ostao nadimak - Mija Rus, okupio je na reci "flotu" sakrivenu od Nemaca po štalama i šumarcima. Jer, iako je okupator pod pretnjom smrću oduzimao čamce, buntovni narod je svoje barke posakrivao i pokrio zemljom i lišćem.

Nastavak na Večernje novosti...