Izvor: Politika, 18.Okt.2014, 21:58 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Pozorište kroz tri veka
U najstarijem srpskom teatru 175 godina predstave se igraju na raznim jezicima
Zrenjanin–Jedna zgrada u tadašnjem Velikom Bečkereku adaptirana je u pozorište još 1839. godine i sve do danas neprekidno služi teatru. To svedoči da je Talijina umetnost na Begeju pustila duboko korenje koje joj garantuje dugovečnost. Kuća koja se danas zove Narodno pozorište „Toša Jovanović”sledi bogatu tradiciju >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << pa je povodom jubileja, 175 godina postojanja, organizovala prigodnu svečanost.
Za nastanak zrenjaninskog pozorišta, odnosno najstarije pozorišne zgrade u Srbiji, vezane su dve priče od kojih nijedna nije potpuno pouzdana pa ih nazivaju legendama. Po prvoj, u zidove pozorišta je ugrađeno kamenje srušene bečkerečke tvrđave. Najpre jeovde, u blizini Begeja i rečnog pristaništa pogodnog za transport žita, napravljen žitni magacin. Napravila ga je jermenska trgovačka porodica Đerćanfi. Kasnije je žito sklonjeno iz magacina, a posle vek i po izmeštena je i reka. Kad su imućni poželeli pozorište, preuredili su taj žitni magacin. Postoji i druga, romantičnija verzija. Bogati Bečkerečanin Ištvan Hertelendi zaljubio se u peštansku glumicu i odlučio da napravi pozorište u svom gradu kako bi mogao da je gleda ovde, u blizini svoje kuće. Najvažnije je da taj preuređeni prostor od oktobra 1839. godine do danas služi umetnosti.
Na ovim daskama igrane su predstave na nemačkom, mađarskom i srpskom jeziku, a često i na jidišu, odnosno jevrejskom. Neretko se dešavalo da pozorišni poslenici pozivaju „svoje” narode da gledaju predstave i na drugim jezicima. U međuvremenu je pozorišna zgrada postala državno vlasništvo, a grad je salu po sezoni iznajmljivao pozorišnim trupama. Tako je bečkerečki list „Torontal” početkom septembra 1874. zabeležio da je salu pod zakup uzela nemačka pozorišna trupa. Trebalo je da odigra 24 prestave, a karte su u pretplati koštale 75 forinti po loži. Novine su konstatovale da je to skupo i da će odaziv gledalaca biti slab ako se ne spuste cene. „Torontal”, koji je izlazio na mađarskom jeziku, redovno je pratio predstave i bio dosta strog prema glumcima. Za pomenutu trupu rečeno je da su, izuzev glumice Mates-Rekl, ostali glumci loši.
U maju sledeće godine iste novine javile su da „najzad stiže i srpsko pozorište. Reč je bila o novosadskom Srpskom narodnom pozorištu, a novinari su primetili da je sala na svim predstavama puna i da su glumci i predstave odlični. U izveštaju s jedne predstave novinar je naveo da su se istakli glumci „Ružić sa ženom, Bajević sa ženom, Marković, Hadžić”. Glumicama imena nisu navođena, već samo podatak čije su supruge. Novosađani su odigrali i predstavu sa koje je sav prihod išao u korist poplavljenog stanovništva u Budimu.
U izveštajima sa predstava u 19.veku stalno se provlačilo da je poseta nezadovoljavajuća, a da je glavni razlog ekonomska kriza. Na predstavi „Jedan iz naših redova”, pozorišne trupe Geze Aradija, nije se pojavio nijedan gledalac, čak ni na pretplatničkim mestima. Komad je ipak odigran.
Jedan hroničar koji se bavio tim vremenom, da bi ukazao na njegovekontradiktornosti, preporučuje da se zamisli banatski grad jedne maglovite novembarske večeri, sa slabim osvetljenjem, blatnjavim ulicama,sirotinjom na periferiji... – A u centru pozorišna predstava, centralno grejanje, zlatni ornamenti, crveni pliš, gospoda u frakovima i dame u raznobojnim svilenim haljinama. Posle predstave, postavlja se pod po sedištima u parteru, a orkestar izlazi na scenu i počinje bal, toči se šampanjac… I to je bio teatar.
Pozorište je odolevalo raznim nasrtajima, pa i inicijativi da se zgrada sruši, kakva se pojavila 1873. U listu „Vohenblat”, na nemačkom jeziku, u odbrani teatra novinar se pozvao na Šilera, koji je rekao da je pozorište „etičko lečilište” i konstatovao da se od takvih ustanova ne može očekivati nekakva zarada. Te godine Ministarstvo finansija se izjasnilo protiv rušenja zgrade da bi se tu izgradila sudska palata. Desetak godina kasnije sala i cela zgrada su temeljno renovirani na osnovu planova nemačkog arhitekte Pelcla. Tada je pozorište dobilo bogato ukrašen današnji izgled.
Ovdašnje novine su zabeležile da je 1890. iz Bečkereka u Beograd, koji se tada nalazio u drugoj državi, poslato cveće da se uruči glumcu Narodnog pozorišta Toši Jovanoviću (1845–1895) povodom jubileja, 25 godina njegove glume. Jedan od najvećih srpskih glumaca rođen je u ovom gradu i ovdašnje pozorište danas nosi njegovo ime. Posle oslobođenja u Drugom svetskom ratu, 25. maja 1946. godine donet je Akt o osnivanju profesionalnog pozorišta u Zrenjaninu. Ono danas ima dramsku i veoma priznatu lutkarsku scenu, koja je ovenčana brojnim glumačkim nagradama, a predstave se na obe scene igraju i na mađarskom jeziku.
Đ.Đukić
objavljeno: 19.10.2014
.jpg)
