Izvor: Politika, 22.Nov.2014, 23:00 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Davno zaboravljeni srpski pisci
Srpsko bibliofilsko društvo iz Beograda, objavilo je nedavno četvrti tom izabranih dela Božidara Kovačevića „Ličnosti i dela skrajnute tradicije”
Izdavačka kuća „Prometej” iz Beograda, u izabranim delima Božidara Kovačevića, objavila je tri knjige: „Miris vekova” (pripovetke), „O srpskoj književnosti” (eseji i članci) i „Poezija”. Srpsko bibliofilsko društvo iz Beograda, objavilo je nedavno četvrti tom izabranih dela: „Ličnosti i dela skrajnute >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << tradicije” (eseji i članci). Knjigu, čiji je urednik Kosta Dimitrijević, priredio je Staniša Vojinović.
Božidar Kovačević (1902–1990), rođen je u Studenici, u činovničkoj porodici. Studirao je jugoslovensku i svetsku književnost na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Kao stipendista francuske vlade proveo je godinu dana na Sorboni,u Parizu na studijama, slušajući francusku i rusku književnost, rusku istoriju, sociologiju. Radio je kao pisar-dnevničar Narodne skupštine Kraljevine Jugoslavije, profesor Druge muške gimnazije u Beogradu, referent za književnost i likovne umetnosti Ministarstva prosvete, naučni saradnik Instituta književnosti, upravnik arhiva SANU... Bio je vaspitač prestolonaslednika Petra IIKarađorđevića. Za vreme nemačke okupacije,bio je u logoru na Banjici, zato što je odbio da potpiše „Apel srpskom narodu”.
Pesnik, pripovedač, književni kritičar i istoričar književnosti, Božidar Kovačević je autor zapaženih studija iz istorije književnosti. Kao istaknuti pesnik između dva rata, zapažen je i po teorijskoprogramskom tekstu „Boj Apolonov s Marsijem – Prilog proučavanju našeg pesništva”. Njegovi radovi, pesme i proza, prevođeni su na: bugarski, češki, engleski, mađarski, nemački, ruski, slovački i slovenački.
Među piscima i ličnostima naše prošlosti, ističe Staniša Vojinović, ima veliki broj onih, već davno zaboravljenih, koji su u svom vremenu imali značajnu ulogu. Pokušali su da otrgnu od zaborava one skrajnute: Iliju Ognjanovića, Milana Savića, Jovana Grčića Milenka, Andru Gavrilovića, Vladislava Stevana Kaćanskog, Mileta Pavlovića Krpu, Milana Jovanovića Stojimirovića... Božidar Kovačević posvetio im je čitavu knjigu.
U ogledu o Lazaru Komarčiću, Kovačević zaključuje: „Između svih naroda Balkana i jugoistočne Evrope, Mađari i Srbi imaju književnosti u kojima se snažno, originalno, duboko, ogleda i posmatra narodni život, literature koje nisu podražavanje i prepričavanje stranih uzora, nego jak izraz narodne duše, bola, nade, snova i narednog jezika. I to ne samo u delima prvih, najvećih pisaca, nego i u onih manjih, drugoga i trećega reda. Baš kod njih, često se mogu naći najvernija svedočanstva, dokumenti o jednom vremenu, o jednom predelu, o jednom staležu, atmosferi, čudu, sudbini, koje nijedan drugi, često mnogo veći umetnik, posmatrač, mislilac – nije video.”
Istraživanjem života i dela ovih skrajnutih, ličnosti iz senke, Božidar Kovačević, bavio se skoro celog života, upotpunjujući slike epoha prošlih vremena. Takve ličnosti kod nas, delovale su u svim vremenima, od onih najstarijih u 15. veku, do dana današnjeg.
Iz tih pobuda nastali su Kovačevićevi radovi o Đurđu Dragišiću, Marku Maruliću, Ahmetu Hercegoviću, Savi Vladislaviću, Stjepanu Zanoviću, mitropolitu Stefanu Stratimiroviću, Gerasimu Zeliću, Petru Runjaninu, Antunu Sorkovčeviću, Stefanu Stefanoviću, pretečama beogradskog stila (Stefanu Živkoviću, proti Mateji Nenadoviću i njegovom sinu Ljubomiru), Nićiforu Ninkoviću, Đorđu Markoviću Koderu, Sofiji i Svetozaru Vujiću, Jovanu Subotiću, Jovanu Iliću, Lazaru Komarčiću, Luki Sariću, Dragiši Stanojeviću, Ljudevitu Vuličeviću, čiča Iliji Stanojeviću, Tadiji Kostiću, Belušu Jakšiću, Jaši Prodanoviću, Živojinu Balugdžiću, Todoru Popoviću, Danici Marković, Stojanu Živadinoviću, Delfi Ivanić, Stevanu Jakovljeviću, Siniši Kordiću, Milanu Jovanoviću Stojimiroviću, Zvonimiru Šubiću...
Među ovim ličnostima iz kruga interesovanja Božidara Kovačevića, zanimljiva su istraživanja života i dela ličnosti iz 15, 16. i 17. veka, ali i pisaca, za koje je imao naročitog afiniteta iz doba romantizma i realizma, kao i njegovih savremenika, koji su obeležili 20. vek, a ostali zaboravljeni, čija dela su ostala rasuta po periodici i kao deo arhivske građe. Ističući njihov značaj, Kovačević je bio pokretač i predvodnik, ponekada i čitave grupe istraživača. Tako, na primer, objavljujući još 1950. godine esej o zaboravljenom Đorđu Markoviću Koderu, pokrenuo je veće interesovanje za delo ovog pesnika, koje i danas traje. Zanimljiv je i slučaj Lazara Komarčića, o kome je Kovačević napisao studiju za sabrana dela, od kojih su, nažalost, izašle samo četiri knjige.
U nekim tekstovima, naglašava Staniša Vojinović, Božidar Kovačević pribegava polemičnom tonu, što se naročito zapaža u napisima o Đurđu Dragišiću i Živojinu Balugdžiću. Priređivač veruje da će ova knjiga podstaći nove istraživače da nastave Kovačevićevo delo, i na svet donesu nove činjenice o zaboravljenim piscima.
Zoran Radisavljević
objavljeno: 23.11.2014
.jpg)
